1501-1600

1501
                         
Vierschaar

bouw Vleeshuis



handel: Portugal, specerijen

1501: De Stad wordt eigenares van de grond van de Vierschaar (hoek Mattenstraat en Zakstraat). [chronijke-1926-1, p.9 + ICON]


1501 tot 1504: Bouw van een nieuw Vleeshuis o.l.v. Herman De Waghemakere. Dit was naast ambachtshuis voor de vleeshouwers ook een soort overdekte markt. Er stonden veertig vleesbanken in de zaal op de benedenverdieping. Het nieuwe gebouw kwam net naast de plaats van het vroegere uit 1250, dat erna afgebroken zou worden. In 1799 wordt het vleeshouwersambacht ontbonden, het gebouw wordt echter door de vleeshouwers zelf ingekocht en blijft dienst doen tot 1841. Pas in 1840 wordt het oprichten van slagerswinkels door het gemeentebestuur toegelaten. – Zie ook: [a_chron-1743: 1].

24 augustus 1501: Enkele met Indische specerijen geladen Portugese karvelen meren aan de Werf. De Portugese koning, die deze handel controleerde, had besloten van Antwerpen het distributiecentrum te maken voor zijn oosterse producten in West-Europa. Op die manier kon hij, via de Zuid-Duitsers het zilver en koper vinden, nodig voor zijn handel met Indië en Afrika. [L. Voet, 'De metropool en haar verhaal' in: 'Antwerpen, verhaal v/e metropool', Gent 1993, p.15.].

1502
               
Onze-Lieve-Vrouwekerk

straten: 133

1502 (vanaf): Architect Domien De Waghemakere (ca. 1460 - 1542) neemt gedurende een veertigtal jaar de werken aan de kathedraaltoren op.

1502-1540: Er worden 26 nieuwe straten geopend. "Omstreeks 1600 telde Antwerpen 'intra muros' 217 straten, waarvan er niet minder dan 85 of bijna 40%, in de loop van de 16de eeuw waren tot stand gekomen. Op één na werden al deze verkeersaders in het tijdvak 1502-1583 geopend. Schematisch kunnen drie golven stedebouwkundige bedrijvigheid worden onderscheiden: 1502-1540, 1543-1553 en 1560-1583, waarin resp. 26, 47 en 11 verbindingswegen werden aangelegd. Of anders uitgedrukt, gemiddeld één nieuwe straat resp. om de 18, 3 en 26 maanden." [soly-bonon-1978, p.99].
ca. 1500: 133 straten
1540: 132+26= 159
1553: 159+47= 206
1583: 206+11=217

1503
                 
burgemeester

Jan Gossaert 'Mabuse'

1503: Burgemeester Arnold van Liere bouwt in de actuele Ambtmanstraat een ruime woning 'de Groote Lely', (nu ongeveer nrs. 6 tot 14, gronden inbegrepen), die vanaf 1517 bewoond zal worden door Willem van Halmale, ridder en amman van Antwerpen in 1550 en volgende jaren. De straat was door de magistraat geopend in 1502. [vdw-1977, p. 83]; [gvc-gids_1985, p. 282].

1503: Jan Gossaert, genaamd Mabuse, (ca. 1478-ca. 1533), wordt ingeschreven als vrijmeester in de Antwerpse Sint-Lucasgilde. Gossaert was een van de eerste noordelijke Renaissanceschilders om de Italiaanse invloeden in de Lage Landen te introduceren (Italiëreis in 1508-09)

1504
               
pest   

1504: Antwerpen door pest getroffen. [torfs-nieuwe_2-1865, p.156].

1505
              
burgemeester

godshuis Zeven Weeën

1505: Kosten van Berchem (? - 18 mei 1512), buitenburgemeester van Antwerpen.

1505: Stichting door Maria Feys van het Zeven Weeën godshuis in de Mutsaardstraat in Antwerpen. De magistraat zal hiervoor in 1508 statuten verlenen. « In 't jaer 1506 soo werdt tot Antwerpen by de Minnebroeders gesticht een Godts huys voor seven oude mannekens ter eeren van onser Lieve Vrouwen seven ween. » [a_chron-1743: 2 (1506 is O.S.)]; [pais_minne-antw_XVI-1975: 188 (gesticht in 1505, voor zeven oude vrouwen)].

1506
             
Gratiekapel

godshuis Gratiekapel

Pauwel Eloutstraat

Gratiekapelstraat

godshuis Verbiest/Sint-Jan

Falconrui

1505-1506 ca.: Bouw van de zgn. 'Gratiekapel', hoek Gratiekapelstraat en Prinsstraat Antwerpen en oprichten van een gelijknamig aanpalend godshuis in eerstgenoemde straat. In 1882 gesloopt. – Opm. WS: 'van gratie', in feite is bedoeld 'van genade' (ingeburgerd gallicisme voor Notre-Dame de grâce).

« Item oock in 't selve jaer [1506 - WS] werdt oick gemaeckt tot Antwerpen die Capelle van gratien voor seven verarmde Cooplieden off Ambachtslieden van eenen Coopman genoempt Anthonis Dessuette. » [a_chron-1743: 2].

« Rond dezelfde tijd, in 1505, verzocht koopman Anthonis de Ruel in zijn testament om een godshuis op te richten ten behoeve van twaalf oude mannen, dat moest toegewijd zijn aan Onze-Lieve-Vrouw van gratie. Deze stichting, gevestigd op de hoek der Gratiekapelstraat zou in 1508 haar statuten bekomen. » [pais_minne-antw_XVI-1975: 188].

« GRATIEKAPELSTRAAT (voorheen Pauwel(s) Eloutstr.)
2e wijk, Keizerstraat - Blindestraat
Tot in 1504 was er hier slechts een onbeduidende steeg. Bij akte van 1 april van dat jaar verkocht de lakenbereider Pauwel Elout aan de Stad 'een stuck erven daer nu een strate vander keyserstraten totten muere vanden observanten (= minderbroeders) toe gemaect is' <338>. Het jaar daarop wordt door de vermogende koopman Antoon de la Ruelle op de hoek van deze onlangs doorgestoken Pauwel Eloutstraat een godshuis gesticht voor twaalf bejaarde mannen en een priester <339>. Er werd nog een kapel aan toegevoegd, die aan O.L. Vrouw van Gratie toegewijd, kapel van gratie of gratiekapel werd. Een voorstel van het Bestuur der Burgerlijke Godshuizen om dit kleine en nog vier andere herstellingbehoevende godshuizen door één evenwaardig godshuis te vervangen, werd door de gemeenteraad op 12 mei 1873 bijgetreden. Het twaalf huisjes tellende godshuis van de gratiekapel wordt niettemin tot ca. 1880 in stand gehouden, maar in 1882 wordt het verkocht en gesloopt. De kostgangers werden toen naar het sedert 1880 voltooide bejaardentehuis aan de Lange Lozanastraat ondergebracht. Ook de fraaie laat-Gotische kapel, door de beroemde Dominicus de Waghemakere ontworpen, werd ondanks hevig verzet van kunstminnenden en oudheidkundigen gesloopt. Ze was sedert jaren als depot in gebruik genomen.
In een akte van 1514 wordt deze straat aangeduid als 'nyeustraetken ... dat men heet Pauwels Eloutstractken' <340>. Het loopt in 1540 'vuyter Keyserstraten na Pauwels Elouts huysinghe tegens de capelle van gratien dweers overe' <341>. Uit 1685 hebben we de aanduiding 'nieuw straetken geh. Pauwels Eloutstrete ["-strete?" - WS] ende nu gen. de Cappelie van Gratiestrate' <342>. De huidige benaming komt voor in een begrafenisakte a° 1692 van O.L. Vrouw <343>. Daarnaast vinden we sporadisch 'Cappel van Gratiestraet' <344> en ook Kapelstraat zonder meer <345>. » [vdw-1977: 197-180].

338. SR 125, 32.
339. cfr. Mertens & Torfs. III, 429.
340. SR 146, 83.
341. SR 198, 104.
342. SR 918, 306.
343. Par. 278, 11.
344. Par. 278, 18.
345. A 1860.


1506: Oprichting van het godshuis Verbist, Falconrui Antwerpen. « Item anno 1506 soo werdt tot Antwerpen by St. Facons clooster gemaeckt ende gesticht een Godtshuys van schamele erme oude vroukens ende dit dede maecken Jan vander Bist, Huydevetter. » [a_chron-1743: 2-3]. – « Op de Falconrui kwam, na 1505, het godshuis van Jan van der Biest voor twaalf oude vrouwen tot stand (...). » [pais_minne-antw_XVI-1975: 188].

« FALCONRUI (voorheen ook Wol(wevers)rui, Vuilrui)
2e wijk, Falconplein - Hessenplein
De Facons- of Falconrui (laatstgenoemde benaming dateert van 1843) is vermoedelijk ca. 1314 als vestgracht bij de derde stadsvergroting gegraven. Deze door wevers en ververs benutte rui zal er op zeker moment, net zoals de Stijfselrui, de Oude Vaart en andere vestingwaters, kennelijk als een vuile poel, een Vuilrui, hebben uitgezien. Ze lag achter de zuidzijde van de gelijknamige straat, en werd in 1827 overwelfd.
In 1728 wordt hier een zgn. Geestelijke Plaats vermeld <276>. De telling van 1755 maakt melding van een Falconplaats en van een St.-Farçoisplaats. In een gangenlijst van 1842 worden aan de noordzijde drie godshuizen genoemd: het van 1505 daterende en zeventien huisjes tellende <276bis>, St.-Jansgodshuis, godshuis van Jan Verbiest of Van der Biest (nu nr. 33), het dertien huisjes tellende godshuis Landschot (nu nr. 47), dat in 1656 werd gesticht, en het godshuis Cauwenbergh of Van Cauwenberghe met acht huisjes, dat van 1635 dateert. Laatstgenoemde, dat op de hoek van de Falconrui en het Hessenstraatje was gelegen, werd bij R.B. van 12 mei 1873 afgeschaft. In 1955 wordt het St.-Jansgodshuis (= godshuis Verbiest of Van der Biest) nog door De Lattin vermeld als een kleine, schilderachtige achterbuurt. Aan nr. 37 is er nog altijd een naamloze gang met zes huisjes. » [vdw-1977: 174].
276. A 4832, 520 v°.
276bis. cfr. Gebeurtenisboek 1835-'61 van de politie, 2e wijk en Telling 1856-'66, waar we resp. de namen Hospice Saint-Jean en Instituut van der Biest terugvinden, telkens met wijknummer 210 en straatnr. 9, dat naderhand 23 werd en uiteindelijk 33.

1507
            
Sint-Jacobskerk       

1507: Eerste misviering in de nog onvoltooide Sint-Jacobskerk in Antwerpen. Het devotiebeeld van de H. Jacobus wordt vanuit de kapel van het Sint-Jacobsgasthuis plechtig naar het in gebruik genomen koor van de nieuwe kerk overgebracht. Bij de Beeldenstorm zal deze sculptuur vernield worden. « Item in 't selve jaar [1507 - WS] den 20. dach December, doen doet men tot Antwerpen die eerste Misse inden nieuwen hoogen Choor in St. Jacobs nieu Kercke, ende op die selven dag voor die Vesper werdt het beelt van sint Jacop getranslateert ende gehaelt met processi ende torsen vuyt Sint Jacobs oudt Gasthuys inden nieuwen voors. choor. Dit beelt werdt gedestrueert anno 1566. » [a_chron-1743: 3].

1508
            
handel: bankiers Fugger  

1508: Overbrenging van het kantoor van de Fuggers van Brugge naar Antwerpen. Deze grote Duitse bankiers betrokken een huis in de Steenhouwersvest. Tot op het einde van de zestiende eeuw behielden zij een kantoor in Antwerpen. [guicc-idyll-1987, p. 34.]

1509
             
stadsgriffier:
Petrus Aegidius/Pieter Gillis

handel: Anton Welser

1509 tot 1532: Petrus Aegidius, Latijnse vorm voor Pieter Gillis (Antw., 1486 - Antw., 1533), stadsgriffier. Gillis schreef Latijnse gelegenheidsverzen van middelmatige kwaliteit, maar was een sleutelfiguur in het intellectuele leven van zijn tijd. [guicc-idyll-1987, n41 p.26]

1509: Vestiging van de Duitse handelaar Anton Welser in het huis 'De Gulden Roos' op de Groenplaats. In het begin van de jaren 1580 werd het aan de Antwerpse koopman Gillis Hooftman verkocht. Van maart 1583 tot 1585 was het de verblijfplaats van burgemeester Filips van Marnix, van Sint-Aldegonde. Het stond op de plaats waar tegenwoordig het hoofdpostkantoor is gevestigd. [guicc-idyll-1987, p.34]..

1510
                     
klimaat: strenge winter

1510-1511: Klimaat: strenge winter ("De dode winter").

1511
                    
handel: 'Huis van Portugal'

gilden en ambachten:
glasschilders

1511: De Schelde ligt toegevroren en is begaanbaar te Antwerpen van half november tot half februari.


1511: Schenking door de stad van het 'Huis van Portugal' op het Kipdorp aan de Portugese kooplieden. [guicc-idyll-1987, n266]

1511: Glasschilder Dirk Felaert wordt in de 'Liggeren' van de Antwerpse Sint-Lucasgilde als vrijmeester ingeschreven, het is de oudste vermelding voor deze kunsttak in het gildenboek. In 1513 en 1516 volgen resp. de inschrijvingen van dito vrijmeesters Adriaan Ortkens en Jan Hack. (In deze inschrijvingsregisters wordt ook wel de term 'glas- en cleerschrijvers' gehanteerd.) [torfs-nieuwe_2-1865, p.329]

1512
                       
pest    

1512: Antwerpen door pest getroffen. [stockmans-d&b_III, p.103]; [torfs-nieuwe_2-1865, p.156].

1513
             
Augustijnen

klimaat: strenge winter

1513: Augustijner eremieten vestigen zich in Antwerpen, zonder de toelating van het Onze-Lieve-Vrouwekapittel. [antw_XVI-1975, p.56]. <zie 1514>

1513-1514: Klimaat: strenge winter

1514
                 
Deurne: kasteel Gallifort

Augustijnen

1514: Bouw van het kasteel Gallifort in Deurne.

20 juli 1514: concordaat (akkoord) tussen augustijner-religieuzen en kanunniken. [antw_XVI-1975, p.56]. <zie 1513>

1515
                  
komeet (?)

Hof van Liere

Oude Beurs



gilden en ambachten:
Oude Voetboog (Sint-Joris)

Juwelierspand

muziekdruk

Joachim Patinir

1515: Waarneming een komeet (of ander hemellichaam). « In dit jaer [1515 - WS] op Heylich Cruys dach in September, doen werdt gesien des avonts eenen clomp viers, vliegende rechts boven die huysen, alsoo groot als een biertonne, ende achter haddet stralen, ende liechten zeere alle dese Landen deure, ende sommighe lieden die op die heyden waeren die hoorden een byster getier in die loecht, ende saegen in die loecht mannen van wapenen die schenen door die loecht te ryden. » [a_chron-1743: 7].


1515: Begin van de bouwwerken aan het Hof van Liere (Prinsstraat), naar de plannen van Domien de Waghemakere. [guicc-idyll-1987, noot 61]


1515: Hofstraat 15, 'Den Rhijn': « De oude beurs vermeerderd, met stenen pilaren.» (foto links) [Kronijken 1477-1555, Prims V, 502]; « Binnen deser tyt [1515 - WS] soo werdt die oude Borse vernieut en gemeerdert met steene pilaeren, binnen Antwerpen. » [a_chron-1743: 7].– « [...]. In 1515 werd, o.l.v. Dominicus de Waghemakere, de houten constructie van de '"oude borze' van 1485, ter plaatste van het huis 'den grooten Rhijn', wederopgebouwd. Het houten bouwwerk was eveneens aangelegd met een gaanderij aan twee zijden van een open plaats, maar werd nu "vernieuwt ende gemeerdert met steenen pileren" i.e. een laat-gotische natuurstenen arcade kwam de vorige vervangen. In 1526-27 was deze beurs reeds te klein geworden; de kooplieden verzochten de Magistraat om een ruimer lokaal. In 1533 werd de 'oude borze' gesloten en afgebroken. Meerdere traveeën van de gaanderij van het huis 'den Rhijn' werden evenwel in 1616 wederopgericht. [...]. » [bouwen-3na-1976: 119-123]. Domien De Waghemakere (ca. 1460 – 1542) zal ook het volgende beurgebouw aan de Lange Nieuwstraat, begonnen in 1530-1531, ontwerpen.


1515: De gilde van de oude voetboog (Sint-Jorisgilde) laat in haar gildehuis een binnenplaats met overdekte gaanderij bouwen. Dit zgn. 'pand' zal van 1516 af in gebruik worden genomen door de juweliers voor uitstalling van hun koopwaren tijdens de jaarmarkten ('Juwelierspand'). [vdw-1977, p.445].


1515: De 'Huldemotetten voor Maximiliaan', de allereerste Antwerpse muziekdruk komt van de pers. Men werkt nog met houtsneden. Pas vanaf 1525-1527 zal in Parijs met losse tekens gedrukt worden. De allereerste bekende muziekdruk verscheen in 1500 in Venetië (Petrucci).

1515: Kunstschilder Joachim Patinir, (Bouvignes ca. 1485 - Antwerpen, 5 oktober 1524) wordt ingeschreven in de liggeren van de Sint-Lucasgilde. Patinir wordt beschouwd als een van de vroegste landschapschilders uit de Westerse kunstgeschiedenis. [New Grolier Multimedia Enc., Rel.6, v. 6.02 (1993)]; [kmska-oude-1980, p.26-27].

1516
              
pest

Gulden Vlies

Ossenmarkt

1516: Antwerpen door pest getroffen. Karel V ziet af van de inrichting van een kapittel van het Gulden Vlies in deze stad. [torfs-nieuwe_2-1865, p.156].

1516-1522: Aanleg van de Ossenmarkt en omgeving, er was geen sprake van een gemeenschappelijk vooropgesteld plan. Pas met Gilbert Van Schoonbeke zal Antwerpen de eerste planmatige urbanisatie kennen (vanaf 1547 e.v. met de aanleg van de Stadswaag en omgeving).

1518
          
Onze-Lieve-Vrouwekerk

1518: De noordertoren van de Onze-Lieve-Vrouwekerk (kathedraaltoren) is voltooid, wijding van het kruis. [antw_XVI-1975, p.55].

1520
        
afbraak Wijngaardpoort

Blijde Intrede Karel V

1520 (ca.): Afbraak van het poortgebouw van de Wijngaardbrug. Hier lag een van de bruggen van de oudste stadsomwalling (vóór 1124). Bij de eerste stadsvergroting (1201 tot 1216) zou de brug met een poortgebouw zijn versterkt. De Wijngaardbrug leidde naar het Kipdorp en zo verder naar Borgerhout en Deurne.

23 september 1520: Blijde Intrede van Karel V in Antwerpen. Een reconstructie hiervan geschiedde tijdens de wereldtentoonstelling van 1894. [wit_6, p. 130, ICON: foto].

1521
            
Albrecht Dürer

Onze-Lieve-Vrouwekerk

1521: De Duitse kunstschilder en graficus Albrecht Dürer maakt een reis in de Nederlanden en verblijft in Antwerpen. Hij koopt hier van Suzanna Horenbout (?, waarschijnlijk 1503 - vermoedelijk in 1545 in Engeland) een miniatuur die een Salvator voorstelt - en betaalt er één gulden voor. Hij zegt er in zijn reisverslag bij dat zij op dat ogenblik achttien jaar oud is, en dat het 'een groot wonder is dat een vrouwspersoon zoiets maken kan'. [guicc-idyll-1987, n61, n184]; Graveur Lucas van Leiden (1494-1533) ontmoet Dürer in Antwerpen en na dit contact staat vast dat de Nederlander overstapt van staalgravure naar het graveren in koper, een techniek die hem toeliet de effecten van gravure en ets te combineren. [New Grolier Multimedia Enc., Rel.6, v. 6.02 (1993)].


1521: De Onze-Lieve-Vrouwekerk, nadien kathedraal, voltooid. 169 jaar eerder, in 1352, was men aan de werken begonnen. (foto links)

15 juli 1521: Eerstesteenlegging voor het ‘nieuw werck’ (nieuw hoogkoor) van de Onze-Lieve-Vrouwekerk (de latere kathedraal) door keizer Karel V. [antw_XVI-1975, p.55-56].

1522
             
ziekenzorg: dulhuys

Augustijnen, Reformatie   

1522: Het dulhuys voor geesteszieken wordt door de stadsaalmoezenier ondergebracht in het complex van het nu niet meer bestaande Sint-Rochusgasthuis in de gelijknamige straat. [guicc-idyll-1987, n.56 p.30]. < zie 1453 >

1522: Sluiting van het augustijnerklooster op bevel van landvoogdes Margaretha van Oostenrijk. [antw_XVI-1975, p.56].

1523
               
Reformatie, Inquisitie      

1523: Twee Antwerpse lutheranen, Hendrik Voes en Jan Van Essen, worden in Brussel terechtgesteld op de brandstapel. Ze worden de eerste martelaren van de religieuze hervorming (Reformatie) in de Nederlanden.

1525
              
gilden en ambachten: beeldsnijder

Reformatie, Inquisitie

Libertijnen

oudste stadsplattegrond

1525: Vermelding van een beeldsnijder (beeldhouwer die hout bewerkt) in de Antwerpse schepenbrieven. « 25 februari 1525. – Peter Vorspoel, beeldsnijdere, verkoopt aan Loy en Anna Van den Loope 5 pond groot brabants op een huis in de Predikherenstraat, tussen 'Den Hazendans' en 'Het Wevregaren', gehypothekeerd ten gunste van O.-L.-Vrouwekerk, Jan Vleeminck, Jan Jacobs en Catharina Daems. » [beterams-raa-1959: nr. 354, p. 61]. – Zie ook 1476.

31 juli 1525: De eerste terechtstelling om godsdientredenen: ex-augustijn Nicolaas, een luthers predikant. In de periode tot 1535 zulen nog twee anderen zij lot delen. Vanaf 1535 zet een lange reeks executies in die zal voortduren tot 1577. [antw_16de-1975, p.210: n.46, p.227]; [Antwerps Chronykje, p.25]; [prims-gva-XVI, p.103-105].


1525: Optreden van de sekte der Libertijnen.

• EEKHOUD, Georges : "Les Libertins d'Anvers. Légende et histoire des Loïstes". Mercure de France : Paris, 1912. - 403 p. [Geschiedenis. i.v.m. Eligius Pruystinck alias Loy de Schaliedecker (schaliedekker), sekteleider der libertijnen (1525-1545) en zijn aanhangers - laar-bio-1927, p.271, #1263].

1525 (ca.): Onstaan van de oudst gekende plattegrond van Antwerpen 'ATVVERPIA IN BRABA(N)TIA', een zicht in vogelvlucht vanuit het westen. Het werk wordt door Floris Prims toegeschreven aan Gerard Horenbout (Gent, ca. 1465 – Gent of Londen, 1540-1541). [prims-asia36: 200]; [a-verhaal-1993: 158]. - (Kopergravure, twee platen samengevoegd: 33 x 90 cm; Amsterdam, Rijksmuseum, Rijksprentenkabinet, inv. OB4318). (afbeelding links)

1526
             
bevolking: ca. 50.000

Hans Holbein de Jongere

1526: Antwerpen telt ongeveer 50.000 inwoners (berekend aan 5 pers. per gezin: haardtelling). Er zijn 22 'godshuizen' (?), waarvan 1 buiten de vesting. Het begijnhof telt 85 bewoners. [prims-addeh-1951, p.373].

1526 : in het geheel ca. 500 religieuzen op een bevolking van ca. 50.000 inw. in Antw. [antw_XVI-1975, p.56].

1526: De Duitse kunstschilder Hans Holbein de Jongere (1497-98 - 1534) bezoekt Antwerpen. Hij reist later door naar Londen waar hij 18 maand zal verblijven. Met een aanbevelingsbrief van Erasmus portretteert hij daar de familie van Sir Thomas More, het verloren gegane schilderij was het allereerste ter plaatse uitgevoerde groepsportret uit de Europese kunstgeschiedenis. [New Grolier Multimedia Enc., Rel.6, v. 6.02 (1993)].

1527
            
Pieter Coecke van Aalst

Filips II

kruis met Christuscorpus op
Meirbrug - gerechtskruisen

1527: Pieter Coecke van Aalst (Aalst, 1502 - Brussel, 1550) wordt als vrijmeester in het Antwerpse Sint-Lucasgilde opgenomen. [torfs-nieuwe_2-1865, p.329].

21 mei 1527: Geboorte van Filips II in Valladolid, Spanje.


19 juni 1527: Allereerste openbare terechtstelling op de Meirbrug in Antwerpen.
- Kort erop wordt op deze nieuwe terechtstellingsplaats een eerste monumentaal ijzeren kruis geplaatst, uitgevoerd door Lambrecht Van Eusele (Van Eensele). Het gotische gedenkteken was geplaatst op een sokkel en bevatte aan beide zijden een Christuscorpus en een devotielantaarn. Op de plattegrond van Bononiensis (ca. 1565) wordt het afgebeeld. Het monument overleefde de Beeldenstorm (1566) maar werd gesloopt op 25 maart 1580 onder Calvinistisch bewind.

« Anno 1527. den 16. Juny, soo stack Adriaen Bal, Andries den Packer doot, ende wirt gevanghen, ende den derden dach daer naer, wirdt hy op de Meer Brugghe gerecht, ende was d'eerste Justitie die men aldaer dede.
Item in 't selve jaer, corts daer naer, wirt aldaer op de Brugge geset een Cruys van yser, van eenen Man die genoemt was Lambrecht van Eusele, weghende sestien hondert ende achtien pont. » [a_chron-1743: 30]

- Op 1 februari 1593 werd een nieuwe sculptuur ingehuldigd, de houten Christuscorpussen werden gesneden door de gebroeders Jan en Robert de Nole (Jan of Hans, Utrecht voor 1570 - Antwerpen,1624), (Robert of Robrecht, Utrecht voor 1570 - Antwerpen, 1636). Dit monument overleefde maar kort: na een veertigtal jaren stortte een van de beelden neer, het resterende corpus kon nog tot 1635 behouden blijven.
- Een bronzen kruisbeeld n.o.v. de Antwerpse geelgieter Andries Van Mal waarvan het Christuscorpus werd gegoten door de Mechelse klokken- en geelgieter Jan (II) Cauthals (Couthals, Corthals; overleden Mechelen, 1640) kwam in 1635 ter vervanging. 'Beeltsnyder' Huibrecht Van den Eynde vervaardigde witmarmeren elementen, mogelijk de sokkel. (Contract aanbesteding van het geheel: 12 juli 1635; uitbetaling na levering: 29 april 1636).
Dit iconografisch vrij goed gedocumenteerd monument werd afgebroken in de Franse periode (27 december 1797 openbare verkoping) maar het Christuscorpus bleef gespaard. In 1805 werd het door de kerkfabriek van Onze-Lieve-Vrouwe aangekocht. Tot 1896 was deze crucifix opgesteld tegen het timpaan van het westportaal van de Onze-Lieve-Vrouwekerk aan de Handschoenmarkt [Foto: Fierlants (1860), FotoMuseum Antwerpen: P/1992/161, albuminedruk, 36,8 × 26,4 cm]. Naderhand werd het gemonteerd op een houten kruis en ophangen in het schip als Triomfkruis. Nog later volgde een heropstelling tegen een wand van de torenbasis. [Zie specifiek hieromtrent: grieten-olv-1996, p. 460, inv. 1018 en iconografisch materiaal bij het KIK: M76053, C655, B15900].

« Aan Andries van Mal, geelgieter, voor het maken van het model zo van het kruis op de Meir als van de leeuwen beneden het stadhuis … 60 pond. » [prims-asia48: 35 (stadsrekening 1634-35)].

Zie voor de opeenvolgende kruisbeelden op deze locatie o.m. PRIMS, Floris : "Het Kruis op de Meirbrug", in "Antwerpiensia 1930 - 4de reeks", Antwerpen 1931, p. 28-35; PRIMS, Floris : "De Christus van de Meir", in: "Antwerpiensia 1948 - 19de Reeks", Antwerpen 1949, p. 33-36; THYSSEN, Aug. : "Antwerpen vermaard door den eeredienst avn Maria ...", Antwerpen 1922, p. 106-118.

Een 'gerechtskruis', d.i. kruis met Christuscorpus opgesteld op een plaats waar terdoodveroordeelden hun laatste gebeden konden doen, kwam in Antwerpen vermoedelijk reeds voor eind 14de of begin 15de eeuw bij het Galgenveld in Haringrode (actueel Koning Albertpark) [zie: TORFS, L. : Nieuwe geschiedenis van Antwerpen, II, Antwerpen 1865, p. 150-151; THYSSEN, Aug. : Antwerpen vermaard ...", Antwerpen 1922, p. 296].
Later kwam er een aan de gevangenis van het Steen en dat op de Meirbrug kan eveneens als 'gerechtskruis' geïnterpreteerd worden.
- Bij de gevangenis van het Steen, net voor de Steenpoort op de Palingbrug (of Gevangenisbrug), werd in 1722 een ouder exemplaar vervangen door een nieuwe sculptuur van Hendrik-Frans Verbruggen. Het werd omstreeks 1884, bij de herinrichting van de Scheldekaden, tijdelijk geborgen in een kelder van de Onze-Lieve-Vrouwekerk, jaren nadien even tentoongesteld op de Wereldtentoonstelling in 1894 (Oud-Antwerpen) en vanaf 1917 terug heropgesteld bij het Steen. In 1952 volgde een vervanging door een kopie, het origineel kwam in de 'verzameling Vleeshuis' (lapidarium). [thijssen-maria-1922: 141-144]; [mv-lap-1979, p. 45, cat. 104, afb. 34]; [bouwen-3na-1976: 352]; [cvh_tek-2000: 308 (CVH 57, ontwerptekening H.F. Verbruggen voor hek en kruisbeeld op de Palingbrug)]; [stadsbeelden-2001: 27-28].
Pieter Van der Ouderaa (1841-1915) leverde in 1887 voor de assisenzaal van het 19de-eeuwse Antwerpse Gerechtgebouw (Britselei) een monumentale historieschildering waarop dit kruis van de Palingbrug dominant figureert.

'Waarheid // Valsche getuygenis wordt altyd gestraft, zelfs met den dood in criminele saken - Damhouder Cap. CXXII(?) // Gerechtigheid' - ("INRI // Jesus in die ure der Dood versterk ons door uw Cruys" // "Den 22 November 1569 is 't Antwerpen eenen Hoogdvitschen Krygsman aan Tappessierspant Gerecht geweest omdat hy eenen valschen Eed gedaen hadde."), schilderij (historiestuk; muurschildering op doek) door Piet Van der Ouderaa (gesign., gedat., linksonder: "P. van der Ouderaa Antwerpen 1887"); 450 × 1100 cm. - [zie: juristen-1977: 204-205, 243, cat. 158, ill. (met schaarse gegevens)].

1529
            
Heilige Geesttafel van 
Sint-Andriesparochie



pest 

1529: Oprichting van de 'Tafel van de Heilige Geest' van Sint-Andriesparochie, een instelling voor armenzorg. [wit_15, p.348]. – Illustratie, links: Sint-Andrieskerk ca. 1565 (plan Bononiensis)

September 1529: Antwerpen door pest getroffen. Op weinige dagen tijd stierven een vijfhonderdtal door deze "zwetende ziekte" ("Engelse ziekte", "zweetziekte") getroffenen, meestal binnen de vierentwintig uur. Onder hen burgemeester Adriaan Van Liere. Eind van de maand woeddde de epidemie in de stad uit, in oktober was ze verdwenen. Als behandelende arts wordt o.m. Jacobus Castricus, Hasebroucanus vermeld (Jacob De Caster, Jacob Van Caster afkomstig van Hazebroek). [torfs-nieuwe_2-1865, p.156]; [a_chron-1743, p.31-32]..

1530
              
Quinten Metsys,
herdenkingsmonument



Sint-Felixvloed

Nieuwe Beurs

1530 (tussen 13-07-1530 en 16-09-1530): Overlijden van de ca. 1456-1466 in Leuven geboren kunstschilder Quinten Metsys (Matsijs, Massijs, e.a.). In tegenstelling tot wat ooit werd beweerd, behoorde hij niet bij de slachtoffers van de "zwetende ziekte" die in september 1529 in Antwerpen woedde. [torfs-nieuwe_2-1865, p.156, n.6 p.326].


5 november 1530: Sint-Felixvloed (stormvloed). De dijk van Borgerweerd begeeft, waarbij sommige van de latere welen ontstaan. Eveneens op linkeroever, breekt twee jaar later, in 1532, de dijk over het Veer. De getijwerking op de Schelde voor Antwerpen is van nu af sterk genoeg waardoor in de toekomst enkele getijmolens zullen verschijnen. [prims-asia51, p.41]; [guns-1972, p.43]; [kockelberg-molen-1986, p.18].

1530-1532: Nieuw beursgebouw aan de Lange Nieuwstraat, het vorige, aan de Hofstraat, dateerde slechts van 1515. Op 2 augustus 1858 zal het uitbranden. In 1872 komt hiervoor een neogotische nieuwbouw. In Van der Straelen's "De Kronijk van Antwerpen - 1770-1819" geeft deze auteur enkele gegevens over de oprichting in 1531 en signaleert een andere brand (23 februari 1583) met hierna heropbouw [vds-kronijk_1, p.46-47].

1531
              
bestuurshervorming

vondelingentehuis

bedelverbod

levensduurte

Nieuwe Beurs

1531: Karel V hervormt het centraal bestuur. Zijn zuster Maria van Hongarije, weduwe van de koning van Hongarije, wordt landvoogdes (1531-1555). De 'Grote Raad' (naast de vorst) wordt nu gescheiden in drie afzonderlkijke raden: de Raad van Financiën, de Geheime Raad en de Raad van State.


1531: Oprichting van het vondelingentehuis aan de Sint-Rochusstraat. De instelling beantwoordde aan een reële nood. Tussen 1500 en 1550 was het aantal vondelingen, wezen en jongeren zonder familiale bindingen spectaculair gestegen. In 1555 telden de aalmoezeniers meer dan 1.500 vondelingen en verlaten kinderen. In 1552 volgde de oprichting van het Maagdenhuis (voor weesmeisjes) aan de Lange Gasthuisstraat en in 1558 kwam op de Paardenmarkt het Knechtjeshuis (voor weesjongens) tot stand. [wit_15, p.349-350].
Samen met het vondelingentehuis werd door de aalmoezeniers in de Sint-Rochusstraat ook een 'dulhuys' of 'zinnelozengesticht' opgericht. Deze instelling voor geesteszieken bleef er functioneren tot in 1896. [hancke-stuivenberg-1985, p.93, 95].


7 oktober 1531: Verordening van Karel V waarbij het bedelen ten strengste verboden werd. [wit_15, p.349].

« Anno 1531 was het stilstand des koophandels en dure tyd.
"Op den derden dach der maent van Julie, soe was bynnen der stadt van Mechelen groote beroerte, ende dat om des coorns wille, want seer dier was aldaer, dat Ve oft VIn vrouwen vergadert waeren, roepende: broot! broot!"
[ALTMEYER, "Histoire des relations commerciales", bl.197. uit de "Anecdota Bruxellensia", Hss. ter Burg. biblioth. » [torfs-honger-1864, p.361-362].

1531: De broers Adriaen en Peter Spillemans, timmerlieden-ondernemers, krijgen van de stadsmagistraat de opdracht om de nieuwe beurs te bouwen, naar een ontwerp van architect Dominicus de Waghemakere. De verplaatsing van het economisch centrum van de stad naar de nieuwe locatie tussen de Lange Nieuwstraat en de Meir lokt heel wat protest uit, onder meer van huiseigenaars rond de Oude Beurs, van het schippers- en meerseniersambacht, en van de naties van vreemde kooplieden [denuce-beurs-1931, p. 111-112]

1532
              
Nieuwe Beurs

dijkbreuk Linkeroever

gilden en ambachten:
satijnwerkers

1 februari 1532: Karel V verordent dat de Nieuwe Beurs weldegelijk op de door het stadsbestuur aangewezen locatie tussen de Lange Nieuwstraat en de Meir moet gebouwd worden [denuce-beurs-1931, p. 105-109]

1532: Op linkeroever breekt de dijk over het Veer. [prims-asia51, p.41].

1532: Ontstaan van de ambachtsgroep van de "satijnwerkers" (modo ambacht van de "satijn- en caffawerkers" modo "zijdewevers"). De groepering was gevestigd in het huis "Lubeke" in de Kleine Goddaard. Vanaf 7 januari 1744 wordt ingetrokken in "Het Wit Cruys" (modo "Vlaenderen") in de Kaasstraat (het derde huis vanaf de "Zoutrui" = Suikerrui). [Zie: prims-asia35, p.376]..

1533
              
klimaat: strenge winter

windmolen: 'aan 't winkelken'

brand in O.L.V.-kerk

 

1533: De Schelde voor Antwerpen is door het vriesweer afgesloten van 18 december tot 25 januari.


1533: Vermelding van de molen aan 't winkelken (Korte Winkelstraat), d.i. aan de Molenberg (actuele Molenbergstraat) [prims-turf-1923, p.219]; Ca. 1630 komt de vermelding voor "den poedermolen gestaan op den Molenberg" [prims-turf-1923, p.205]; [kockelberg-molen-1986, p.46: geeft andere vermeldingen, ongedateerd. Met de opmerking dat na het volbouwen van de buurt het malen van poeder (buskruit) verboden zou zijn, de benaming zou evenwel blijven.];
{24 september 1533: "[...] twee huizen voor aan de strate met 13 kameren 'cum fundo et pertinentiis' gestaan en gelegen in 't winkelken tegen de molen aldaar, [...]". [SAA: Schepenbrieven 1533, Keyser en Wesenbeeck, f° 88; prims-turf-1923, p.219].}


5-6 oktober 1533 (nacht van): De nog in opbouw zijnde Antwerpse Onze-Lieve-Vrouwekerk wordt door een geweldige brand getroffen. Het vuur onstond aan het altaar van de H. Gummarus, sloeg over naar een tijdelijk met riet dichtgemaakt venster en woedde in middenbeuk en dwarbeuk die nog maar een houten overkluizing bezaten. De neerstortende brandende daken van deze beuken verwoestten het al rijk gemeubelde en van altaren voorziene interieur. Enkel het hoogkoor en de noordertoren bleven gespaard. [Zie: brabant-rampspoed-1974: 19-25, ill. (gedocumenteerd met door tijdgenoten gepubliceerde stukken)]. « Anno 1534. den 6. October, doen verbrande 's nachts ten twaelf uren onser Lieve Vrouwen Kercke, d' welck men niet en wist van waer het vier quamp. » [a_chron-1743: 34 (jaartelling O.S.)].

1534
              
klimaat: warme zomers

reus Druon Antigoon

Pieter Coecke van Aalst

1534 tot 1540: periode van opmerkelijke zomers in West-Europa.

 

1534-1535: Het hoofd van de reus van de Ommegang, Druon Antigoon, wordt gemaakt naar een tekening van Pieter Coecke van Aalst. De uit historische bronnen gekende datering werd bij de restauratie in 2000-2001 bevestigd. In de originele constructie van het reuzenhoofd werd een onversneden 'prognosticatie' ('voorspelling') gevonden die gedateerd is 1534. [Volkskundemuseum Antwerpen: Dossiertentoonstelling: "Knappe Koppen. Antwerpse reuzen voor en na de facelift." 19 juli - 21 oktober 2001]. <zie voor reuzenkop Pallas Athene: 1765 >

1535
              
Reformatie, Inquisitie

februari 1535: Begin van een lange reeks terechtstellingen om godsdienstredenen, die onafgebroken, op enkele jaren na, tot 1577 zal voortduren. (In de tien voorafgaande jaren waren er slechts drie terechtstellingen om godsdienstreden gebeurd, de eerste op 31 juli 1525.) Ongeveer 230 anabaptisten zullen voor hun overtuiging de dood ingaan. [antw_16de-1975, p.210].

1536
              
zijdedamastweverij

gilden en ambachten: plaatdruk

Borgerhout: Onze-Lieve-Vrouw van Victorie

1536: Nicolaus Davidt, uit Beauvais, introduceert de zijdedamastweverij in Antwerpen. [wit_17, p.399].


1536: Oudste vermelding in de opnamelijst van het Antwerpse Sint-Lucasgilde van een 'figuerprinter' (plaatdrukker), verschillend van de eerder vermelde houtgraveurs die als 'printsnyders' in de zgn. 'Liggeren' werden ingeschreven [in casu Wolffaert Imbrechtssone (1506) en Jan Wouters (1509)]. [torfs-nieuwe_2-1865, p.329].

21 juni 1536: Wijding van een nieuwgebouwde kapel in Borgerhout als 'Onze-Lieve-Vrouw van Victorie'. De allereerste 'Kapelkermis', 'Reuskenskermis' of 'grote kermis' van Borgerhout vindt hierbij plaats. Op 2 augustus 1680 zal de kapel hernoemd worden in Onze-Lieve-Vrouw ter Sneeuw, de eerdere juni-kermis wordt vanaf dan op die dag gehouden. [stockmans-d&b_III, p.115]. < zie 1648 > 

1537
              
stadspensionaris:
Jakob Maes

gilden en ambachten: glas

1537 tot 1555: Jakob Maes ( Antwerpen 1505 - Brussel 1569), stadspensionaris. [guicc-idyll-1987, n313]


1537 : Lucas van Helmont ontvangt een toelage, oudste vermelding van een glasbedrijf in Antwerpen. [antw_XVI-1975, p.488].

26 juni 1537: Geboorte van Johanna, dochter van Karel V.

1540
              
klimaat: 'Grote Zonnejaar'

amman:
Godevaard Sterck de Oude

windmolen aan de Wapper

renaissance: 
Karbonkelhuis



renaissance: huis Ducci



nieuwe stadsomwalling

straten: 159

1540: Het 'Grote Zonnejaar', sluit een reeks opmerkelijk warme zomers af die sinds 1534 in West-Europa voorkwamen. In dat jaar was het zeven maanden zonovergoten aanhoudend heet en droog weer. Er heerste een groot gebrek aan water en brood en veel mensen stierven door besmetting, hartaanvallen en zonnesteken.

« Anno 1540 was het een drooge en heete zomer; vele beken en rivieren verdroogden en daeronder de Seine te Parys. In de Nederlanden gaven de meeste fruitboomen tweemael vruchten; maer de laetste oogst kwam niet tot rypheid ["Boeck der Tyden". bl.286] » [torfs-hoger-1864, p.362].


1540 tot 1564: Godevaard Sterck de Oude († 1564), amman van 1540 tot het jaar van zijn dood en ontvanger der domeinen van het kwartier Antwerpen. [guicc-idyll-1987, n284]


vóór 1540: Oprichting van een windmolen aan de Wapper, naam en datum verdwijnen onbekend. [holemans-1986].


1540 ca.: Bouw van het "Diamantenhuis" of "Karbonkelhuis" (Groenplaats), een van de eerste drie gebouwen die omstreeks die tijd in Antwerpen in de nieuwe, vroeg-renaissancestijl werden gebouwd (naast: Grote Markt 38 en de verdwenen Vierschaar in de Burcht). "Op architectuurhistorische en stijlkritische gronden mag de voorgevel van dit gebouw als een mijlpaal in de geschiedenis van de introductie van de renaissancestijl in de Nederlanden beschouwd worden". [bouwen-3na, p.44-45].

Literatuur:
* LEONARD, E. : 'Het voormalige patriciërshuis Groenplaats 33, thans koffiehuis...'. "Antwerpen", XII, Antwerpen, 1966, p.140-145.
* LEURS, S., en HINTJENS, I.A. : 'Het Hotel Continental op de Groenplaats te Antwerpen'. "De Autotoerist", XIV, 24, Antwerpen, 1961, p.1649.

« Het zogenaamde 'Karbonkelhuis' aan de Groenplaats, thans nummer 33, renaissancistisch van oorsprong en te dateren vóór 1540, beschikte, vóór de gedeeltelijke afbraak in 1991, over recentere, waarschijnlijk in kern laat zestiende- of vroeg zeventiende-eeuwse vleugels, die uitgebouwd waren in de diepterichting van het perceel rondom een binnenpatio. » [tijs-portret-2001: 64]. (foto links, boven)


1540 ca.: Interieurdecoratie in renaissancestijl, o.m. plafondschilderingen, worden uitgevoerd in het vml. huis Van de Werve (modo Ducci), Huidevettersstraat 36-40. Het gebouw was eertijds de stadsresidentie van de steenrijke florentijnse bankier, maar eerder financier-avonturier of zelfs 'raider' avant-la-lettre, Gaspar Ducci (Douchy, Juliano Dozzi) die ook het kasteel Schoonsel in Wilrijk-Hoboken bezat. De o.m. in 1791 verbouwde stadwoning werd gesloopt in 1952 om er een winkelgaanderij (passage) te bouwen. De gespaarde plafonds werden gereconstrueerd in het Museum Sterckshof, Deurne. Een schouwmantel verhuisde naar het Rubenshuis, zo werd dit gebouw meer en meer 'het Bokrijk van de Wapper'. [thijs-straten-1893: 434-435]; [adl-oud-1955: 391-395]; [sterckshof-beknopte-1962]; [bouwen_leven-1980: 49, 52]. - <zie 1952> (foto links, onder)

« From the middle of the sixteenth century, there is more detailed evidence of speculative market conditions. The financial markets had developed a collective notion of credit (the so-called ditta di borsa) and bond prices reflected an anticipation of future events such as defaults. Market manipulation appeared in the 1530s, when a syndicate organised by the Florentine Gaspar Ducci led an attempt to suppress prices in the Lyons market (what we would now call a "bear raid"). In the middle of the 1550s there suddenly appeared in the markets of Antwerp and Lyons a speculative enthusiasm for royal loans, which came to an abrupt end when King Henry II of France suspended payments on his debts in 1557. » [Edward Chancellor : "Devil Take the Hindmost: A History of Financial Speculation". Farrar Straus & Giroux, 1999]. www: zie: o.m. een biografie van Hieronymus Seiler, faktor van de Augsburgse Welser's, die samen met Ducci illegale tranacties ten nadele van de Franse kroon uitvoerde.


4 april 1540: Goede Vrijdag. [torfs-nieuwe_2-1865, p.88].

10 mei 1540: Het plan van de nieuwe stadsomwalling wordt goedgekeurd. Volgens Guicciardini had Boni de' Pellizuoli de algemene leiding van de werken, terwijl de practische uitvoering bij de Antwerpse stadsbouwmeester Peter Frans berustte. [guicc-idyll-1987, p.19 n.17]. <zie: 1542>

 

1502-1540: Er worden 26 nieuwe straten geopend. "Omstreeks 1600 telde Antwerpen 'intra muros' 217 straten, waarvan er niet minder dan 85 of bijna 40%, in de loop van de 16de eeuw waren tot stand gekomen. Op één na werden al deze verkeersaders in het tijdvak 1502-1583 geopend. Schematisch kunnen drie golven stedebouwkundige bedrijvigheid worden onderscheiden: 1502-1540, 1543-1553 en 1560-1583, waarin resp. 26, 47 en 11 verbindingswegen werden aangelegd. Of anders uitgedrukt, gemiddeld één nieuwe straat resp. om de 18, 3 en 26 maanden." [soly-bonon-1978, p.99].
ca. 1500: 133 straten
1540: 132+26= 159
1553: 159+47= 206
1583: 206+11=217

1541
              
schepen:
Jan Scheyrve

brand in Maalderijstraat

nieuw gotisch stadhuis

gilden en ambachten: glasblazer

1541: Jan Scheyrve (Antwerpen, 1515-1581), schepen in 1541 en 1542. [guicc-idyll-1987, noot 312]


4 oktober 1541: Brand in de Maalderijstraat aan beide zijden, 34 huizen vergingen in het vuur. [Prims-1977-V (1477-1555), p. 86]; [vdw-1977, p.305]. De brand van dit huizenblok aan de zuidzijde van de Grote Markt, vlakbij het oude stadhuis stimuleerde de beslissing voor de bouw van een nieuw stadhuis. [zie: soly-gvs-1977, p.382].

1541, ca. : De Italiaanse glasblazer Jan Michiel Cornacini verkrijgt toelating om in het Hopland een werkplaats op te richten. [antw_XVI-1975, p.488].

1542
              
windmolen: 'Kasteelmolen'

Willem Key

Maarten van Rossem

Sint-Willibrorduskerk

Sint-Margrietendal

Karthuizerklooster Kiel

werken gotisch stadhuis

vijfde stadsvergroting

vóór 1542: Oprichting van 'De Kasteelmolen', een windmolen van het type standaardmolen. Datum van verdwijning onbekend. Vandaag te situeren Kronenburgstraat / Sint-Michielskaai. [holemans-1986].


1542: Jan Scheyrve (Antwerpen, 1515-1581), schepen in 1541 en 1542. [guicc-idyll-1987, n312].


1542: Een van de grote portretschilders van de 16de eeuw, Willem Key (Breda, ca. 1520 - Antw., 1568), in Luik opgeleid in het atelier van Lambert Lombard, wordt vrijmeester in de Sint-Lucasgilde te Antwerpen.


1542: Inval van de Gelderse troepen onder leiding van Maarten van Rossem (1478-1555) in Brabant tot Antwerpen. (Legeraanvoerder van Karel van Egmont, Hertog van Gelre).

24 juli 1542: Vijandelijke troepen van Maarten Van Rossum verschijnen voor de poorten van Antwerpen. Na twee dagen belegering trekt hij af maar richt in zijn terugtocht grote schade aan in de dorpen Dambrugge, Merksem, Deurne, Borgerhout en Berchem. De Antwerpenaars van hun kant waren verplicht de Sint-Willibrorduskerk plat te bombarderen, waar Van Rossums voorhoede had post gevat, alsook alle windmolens en lusthoven in de buurt, die eventueel als uitkijkpost van de vijand hadden kunnen dienen. [guicc-idyll-1987, p.35].


26-27 juli 1542 (nacht): Ontruiming van het Victorinnenklooster (nonnen van Sint-Margrietendal) en opzettelijke brandstichting (van stadswege) bevolen door opperbevelhebber Van Spangen. Dit om bij de dreigende aanval van Maarten Van Rossem deze zijn troepen geen verschansingskans te gunnen tegenover de zwak verdedigbare stadsomwalling tussen Kronenburgpoort en Sint-Jorispoort. [Prims-1977-V, p.78, 80, 86]

 

 

eind juli 1542: Karthuizerklooster van het Kiel opzettelijk verbrand en hof van Sion (begijnen), (zie hierboven aanval Van Rossem). [Prims-1977-V, p. 86]

 

 

 

 


eind juli 1542: Verwoesting van de Sint-Willibrordskerk (bij aanval Van Rossem) (te situeren op de Sint-Jansplaats) door beschietingen vanuit Antwerpen. De latere heropbouw zou op een van de vesten verder gelegen plaats gebeuren. [Prims-1977-V, p. 80, 87]

 

 


eind juli 1542: Speelhoven, molens en hoeven van Dambrugge, Merksem, Deurne-Borgerhout en Berchem verwoest bij de aftocht van Van Rossem [Prims-1977-V, p.80]

1542: Na het beleg van Maarten Van Rossum (juli) worden de werken aan het nieuwe (gotische) stadhuis stilgelegd. De versterking van de stad met een nieuwe omwalling krijgt dan voorrang. Steenladingen bedoeld voor de oprichting van dit nieuwe gebouw worden trouwens in de vesting gebruikt. Pas in de periode met economische heropleving volgend op de Vrede van Cateau-Cambrésis (1559) zal opnieuw aandacht geschonken worden aan de nieuwbouw. Ondertussen zijn onder invloed van Italiaanse contacten de architecturale opvattingen gewijzigd. Zo wordt in 1561 de eerste steen voor een renaissancistisch gebouw gelegd. Vier jaar later was het klaar. <zie ook 1406 >

1542 tot 1545: Vijfde stadsvergroting. Uitbreiding van de stad (Nieuwstad, met brouwerijondernemingen - vgl. Brouwersvliet) en bouw van een nieuwe stadsomwalling ('Spaanse vesten'; 'Spaanse omwalling', vandaag het tracé van de zgn. 'Leien'). [Bonon-Nave, p.68].

1543
              
bevolking: ca. 84.000

stratenaanleg

Willem van Halmale

watermolen Bargiehuis

Blauwe Toren

Sint-Jorispoort



nieuwe Kipdorppoort

Begijnenpoort

gilden en ambachten: kaartspelmakers

bouwverbod

1543: Raming (op basis van bierconsumptie) van het aantal inwoners van Antwerpen, vreemdelingen inbegrepen: 84.000.


1543-1553: Er worden 47 nieuwe straten geopend. [vgl. soly-bonon-1978, p.99].


1543: Willem van Halmale († 1553), buitenburgemeester. [guicc-idyll-1987, n282].


1543: Afbraak van de watermolen aan het Bargiehuis (aan de Eerste Vliet, Brouwersvliet) opgericht in 1473. [chronijke-1926, p. 74bis]; [holemans-1986]; [kockelberg-molen-1986, p.30].


1543 (ca.): Bouw van de 'Blauwe Toren'. Deze unieke middeleeuwse vestingstoren werd - ondanks protest van tal van vooraanstaanden - gesloopt in 1879 [vdw-1977, p.110].


1543-1545: Bouw van de monumentale Sint-Jorispoort, ook Keizerspoort, Keizerlijke Poort of Mechelsepoort geheten, behorend bij de nieuwe stadsomwalling, de zgn. 'Spaanse Vesten'. « Een der eerste werken van de nieuwe versterking was het bouwen, eenige honderden meters meer oostwaarts, van nieuwe Kipdorp- en St Jorispoorten. De oude St Jorispoort stond achter de koor der oude kerk, ietwat zuidwaarts zoodat men binnen de poort komende langs het kerkhof van St Joris onmiddelijk op de Mechelsche Plein stond. Nu kwam er een nieuwe straat van het kerkhof naar de nieuwe poort, de 'voorstraat' of Sint-Jorispoortstraat. En de poort die door Keizer Karel op 25 November 1545 werd ingehuldigd, heette officieel de Keizerspoort. De oude poort werd verbouwd, niet afgebroken, en de nieuwe bouw werd in gebruik genomen door de schermers- of smijtersgilde. (Het oude schermershuis werd geheel afgeslagen in 1894. De afbraak liet den bouw der oude poort terug vinden. Foto's, teekeningen, nota's en enkele overblijfselen toen verzameld, zijn te vinden in het muzeum F. Claes, Antwerpen). Vermelden we nog dat het prachtige ruiterbeeld van St Joris dat in 1314 op de oude poort werd gesteld in 1545 door de stad werd gegeven aan den ouden voetboog. » [prims-joris-1924:105]. (Foto links, 2003: fundamenten van de nieuwe (tweede) Sint-Jorispoort op de Leopoldplaats blootgelegd, tijdens de begeleidende werken voor de heraanleg van de Leien)

1543-1545 (ca.): Bouw van de nieuwe Kipdorppoort (gesloopt ca. 1863-1866). [prims-joris-1924:105].


1543-1545 (ca.): Bouw van de Begijnenpoort (gesloopt ca. 1863-1866) en verdwijnen van het "Begijnhol", een sluippoort.

« Met de nieuwe vestingen verdween nu ook het "Begijnhol" der derde omheining. In de plaats kwam er nu de Begijnenpoort langs waar de weg van Wilryck en de Lozane de stad in kwam. De Begijnenpoort stond schrijlings over de huidige Kasteelpleinstraat op de hoogte der Begijnenvest en Welvaartstraat. Ze verdween met de afbraak der Spaansche Vesten 1863-1866. » [prims-joris-1924:105].


1543: In het Antwerpse Sint-Lucasgilde worden Robert Dieu en Claude Creemere (Glaude Creemere) als 'kaartspelmakers' aangenomen (en ook zo vermeld). [torfs-nieuwe_2-1865, p.329].


Februari 1543: Verbod, uit veiligheidsoverweging bij een mogelijke aanval, om huizen te bouwen binnen een afstand van 3.500 voet [1003.8 meter] van de Antwerpse stadsomwalling. De rechtstreekse aanleiding voor deze maatregel was het preventief slopen en platbranden van de nabij de vesten gelegen gebouwen geweest, eind juli 1542, bij de mislukte belegeringspoging van Maarten Van Rossum. [prims-joris-1924:105].

Antwerpse voet = 0,2868 meter [prims-asia50, p.33].

1545
              
Concilie van Trente

Don Carlos

burgemeester

Sint-Jorispoort

1545: Begin van het Concilie van Trente (1545-1564).

1545: Geboorte van Don Carlos, de zoon van Filips II.

1545: Jan Scheyrve (Antwerpen, 1515-1581), binnenburgemeester. [guicc-idyll-1987, noot 312].

25 november 1545: Inhuldiging van de nieuwe Sint-Jorispoort door keizer Karel V, wiens wapen en kenspreuk 'Plus oultre' (immer verder) ze droeg, vandaar haar andere naam: Keizerlijke Poort of Keizerspoort. Met de bouw ervan was men in 1543 begonnen. [zie o.m.: prims-joris-1924:105]. – Illustratie links: foto bij de aanvang van de slopingswerken, ca. 1865.

1546
              
werfkraan

zijdeverven

Gilbert van Schoonbeke

Hieronymus Cock

bouwverordening

1546: Op het Kranenhoofd wordt de bestaande kraan vervangen door een verbeterd model. Pas in de loop van de 19de eeuw zal het gebruik van kranen in de haven veralgemeend worden. [schobbens-environs_65, p.197].
[? "Antwerpen heeft nooit meer bezeten dan de oude draaiende kraan aan de Werf en de nieuwe vaste aan de Werfpoort, die eerst klaar kwam in 1548." [prims-gva-1981-5, p.222].]


1546: Textielondernemer Jan Nuyts introduceert het in de kleuren violet en karmozijnrood verven van zijde in Antwerpen. [wit_17, p.399].


1546: Gilbert Van Schoonbeke koopt van markgraaf Willem van de Werve het 'Goet ter Beke' in het Loesanekwartier (Lozane). * 1545 (ca.): Gilbert Van Schoonbeke koopt het Hof ter Beke aan om te verkavelen. [vdw-1977, p.355].


1546: Hieronymus Cock (Antw., 1507 of 1510 - Antw., 1570) wordt meester in de Sint-Lucasgilde. Deze schilder, graveur, etser en uitgever van prenten had een winkel in de Twaalfmaandenstraat, 'In de vier Winden', en was in heel Europa bekend. Voor het verspreiden van prenten is zijn bedrijf even belangrijk geweest in de zestiende eeuw als het atelier van Plantin het was voor de boekdrukkunst.

November 1546: Het is wettelijk verboden houten huizen op te trekken of hout te gebruiken bij verbouwingen. [guicc-idyll-1987, noot 58].

1547
              
Jacob Grimmer

Matthijs Cock

Christiaan van den Queeckborne

Abraham Ortelius

Don Juan van Oostenrijk

Stadswaag

Gilbert van Schoonbeke

Kiel

1547: Landschapsschilder Jacob Grimmer (ook: Grimer, Griemer, Grimmaer) (Antw., ca. 1525 - Antw., na 20 oktober 1589) een leerling van Gabriël Bouwens, Matthijs Cock (zoon van Hieronymus, zie 1546) en Christiaan van den Queeckborne (Queborn, e.a.) wordt meester in de Antwerpse Sint-Lucasgilde.


1547: Cartograaf Abraham Ortels (Ortelius) wordt lid van de Sint-Lucasgilde; men vermeld hem in de liggeren voor dat jaar als "Abraham Ortels, afsetter van carten". [staes-reizigers-1883, p.10].


24 februari 1547: Geboorte van Don Juan van Oostenrijk.


4 maart 1547: Bouwpromotor Gilbert Van Schoonbeke koopt het voormalige stadsmagazijn 'den houten eekhof' (te situeren Stadswaag) en bouwt hier de 'Nieuwe Waag'. In 1548 kan deze in gebruik worden genomen. In 1819 komt het gebouw in privéhanden, wordt opslagplaats. Door bliksem getroffen in 1873 zal het volledig uitbranden. [vdw-1977, p.448]. <zie: 12 maart 1548> * 1546 tot 1548: De Stadswaag wordt opgetrokken. [guicc-idyll-1987, n60]

29 oktober 1547: De Kartuizers van Lier verkopen, voor schepenen van Antwerpen, de gronden op het Kiel aan de stad Antwerpen. [SAA, K charter, C 506].

1548
              
secretaris:
Alexander Grapheus

windmolen: 'Spaanse Molen'

Stadswaag

Sint-Jorislinde



Sint-Jorisgodshuis

1548: Alexander Grapheus (of Scribonius, of De Schrijver) (Antwerpen 1519-1573) volgt zijn vader als secretaris van de stad Antwerpen op. Moest hoogstwaarschijnlijk (als lutheraan) uitwijken en vestigde zich in Hamburg. [guicc-idyll-1987, noot 311].


1548: Op het noord-westelijk bastion van de vesting Zandvliet wordt (in de Spaanse tijd) de zgn. 'Spaanse Molen' gebouwd (actueel: Spaansemolenstraat). Deze graanwindmolen van het type standaardmolen zal verdwijnen in 1923. (perceelnummer C2). [holemans-1986, p.80]; [vdw-1977, p.444].


12 maart 1548: Op het plein met naam Stadswaag wordt de 'Nieuwe Waag' in gebruik genomen. In dit gebouw werd gedurende het Ancien Regime koopwaar gewogen voor van het innen van de 'wagetol', een stadsbelasting. Een jaar eerder, op 4 maart 1547 had bouwpromotor Gilbert Van Schoonbeke het op deze plaats staande voormalige stadsmagazijn 'den houten eekhof' opgekocht om het te vervangen door deze nieuwbouw. In 1873 zal de Nieuwe Waag, sinds 1819 in privéhanden overgegaan en opslagplaats geworden, volledig uitbranden. [vdw-1977, p.448]. <zie: 4 maart 1547>


1 december 1548: De imposante oude lindeboom aan de hoek gevormd door het Mechelseplein en de Maarschalk Gérardstraat (actuele benamingen) waait om. Hij was zo kenmerkend dat vele verwijzingen in akten 'by St.-Jorislinde' vermelden. Naderhand kwamen hier jonge lindebomen, en de aanpalende straat tussen het Mechelseplein en Rosier zal in de 18e eeuw 'Lindenstraat' worden benoemd. (Met het C.B. van 29 oktober 1920 wordt deze door het Vleminckveld opgeslorpt). [zie: vdw-1977, p.313]. (afbeelding links: fragment uit het plattegrond van Virgilius Bononiensis)


21 december 1548: Volledige overdracht van eigendom, bestuur en collatierecht door Elisabeth van Houtwildere aan de Heilige Geestmeesters van Sint-Joris van het later zgn. "Sint-Jorisgodshuis" voor arme oude vrouwen (Bervoetstraat). Op 10 juni 1545 was reeds het "regiment, bewind, collatie en administratie van de (vs.) zes huiskens en kamerkens" ervan overgedragen, maar de stichtster zou zelf nog voor huisherstelling instaan, ze behield ook het keuzerecht t.o.v. de inwoonsters. Deze huizen waren iets voordien (vóór 1542? - cfr. verleggen stadsomwalling) door haar gebouwd op gronden van haar (toen al overleden?) man, Jan van Gottignies. [prims-joris-1924:107-108].
« Een liefdadige, rijke vrouw, Elisabeth van Houtwildere, gehuwd met Jan van Gottignies, had op de gronden van haren man westwaarts van St-Joriskerk, langs de veste, zoo men van St-Joriskerk naar 't Begijnhof gaat, oostwaarts van de kerkehuiskens van St-Joris, zes huiskens gemaakt voor arme, oude vrouwen (welke huiskens dan ook 'godshuiskens' hieten). [...]. Weldra zal deze stichting heeten 'St-Jorisgodshuis' en de straat "langs de veste" na verlegging der vesten, den naam krijgen van 'Bervoetsstraat'. »
[prims-joris-1924:107-108].

1549
              
Pragmatieke Sanctie

Filips II

schepen:
Antoon van Stralen

Jan Adriaensen

Gulielmus Paludanus

Christoffel Plantijn

Predikherenpand

Tapissierspand

Nieuwstad

pesthuis

1549: Pragmatieke Sanctie.

1549: Reis van Filips II door de Nederlanden.


1549: Antoon van Stralen, schepen (tussen 1549 en 1567 was hij dat negenmaal). [guicc-idyll-1987, n286].

1549: Jan Adriaensen, kunstschilder, deken v/d Sint-Lucasgilde, laat een huis bouwen in de Lange Nieuwstraat (nr. 29) waarvoor Gulielmus Paludanus (Willem Van den Broecke) gevelversieringen maakte (koppen van Albrecht Dürer en Jan Van Eyck). Het huis werd afgebroken in 1852 maar de portretten bleven bewaard, ze behoren tot de collectie van het Vleeshuis. (Museum Vleeshuis, lapidarium - inv: AV.5920 1/2 en 2/2).


1549: Christophe (Christoffel) Plantin (1514-1589) vestigt zich in Antwerpen, aanvankelijk als boekbinder. In 1550 zal hij opgenomen worden in de Sint-Lucasgilde. Deze in Saint-Avertin (nabij Tours) geboren Fransman zal Antwerpen's beroemdste drukker-uitgever worden. [zie: wit_17: 399].


1549: Afbraak van het zgn. 'predikherenpand' bij de herbouwing van de dominicanenkerk (nu: Sint-Pauluskerk). De tapijtenhandel uitgeoefend door de zgn. 'tapissiers' wordt in 1550 van hier verplaatst naar een nieuwbouw, het 'Tapissierspand' (klaar in 1554). [antw_XVI-1975, p.495]. Ook de goud- en zilversmeden verhuizen (naar de Zilversmidsgang).

De goud- en zilversmeden stelden hun waren te koop in het predikherenpand in de Zwartzustersstraat. Na de afbraak van dit pand in 1549 bij de herbouwing van de predikherenkerk vestigen zij zich in de Zirkstraat en Lange Koepoortstraat (Zilversmidsgang). [antw_XVI-1975, p.490].


1549: Oprichting van een huis voor pestlijders in de Nieuwstad, gelegen tegen het oostelijk eind van de gewezen Timmervliet. [wit_15, p.351 + ICON: gravure 'Domus Pestis'].
[* 1571: (Mogelijk jaartal van) bouw van het pesthuis gelegen tegen het oostelijk eind van de gewezen Timmervliet in de Nieuwstad. = vdw-1977, p. 368].

11 september 1549: Blijde Intrede van kroonprins Filips - de latere koning Filips II - als markgraaf van Antwerpen. Juan Calvete de Estrella, een hoveling uit zijn gevolg maakte hiervan een beschrijving alsook van de steden en gewesten die het vorstelijk gezelschap bij die gelegenheid hadden aangedaan.

1550
              
klimaat: 'kleine ijstijd'

Nieuwstad

Tapissierspand



Pieter Coecke van Aalst

nieuwe Kipdorppoort

nieuwe Rodepoort

Zeeuwse-Korenmarkt

Nicolaas Perrenot

Klimaat: Van 1550 tot 1700 en opnieuw van 1750 tot 1850 was het algemeen nat, koel en koud. Zodanig zelfs dat weerkundigen deze twee periodes bestempelen als een 'kleine ijstijd'. Bij elke strenge winter kwamen duizenden mensen om het leven.


1550 (ca.): In de Nieuwstad wordt de 'Engelse kaai' doorsneden voor het openen van een nieuwe vliet, de Graanvliet of Middelvliet. <zie verder: 26 juni 1562>


1550: Oprichten van het nieuwe Tapissierspand (op de oude schuttershoven). De vroegere tapijthalle stond achter de Predikherenkerk (dominicanenkerk; nu: Sint-Pauluskerk). [Prims V, 505]. In 1554 zal het in gebruik genomen worden, in 1746 brandt het volledig af maar wordt in 1753 heropgebouwd. Op deze plaats komt later de Bourlaschouwburg (1827 en volgende).


1550: Pieter (I) Coecke van Aalst (Aalst, 1502 - Brussel, 1550), graficus en veelzijdig kunstenaar, publiceert een der mooiste boeken van de 16de eeuw, "La tresadmirable, tresmagnifique et triumphante Entrée du Prince Philipe", met 29 houtsneden, voorbeelden van de toen algemeen in zwang komende grottescostijl. [naar: delen-1956: 90].


1550: Bouw van de nieuwe Kipdorppoort en de Rodepoort behorend bij de gebastionneerde nieuwe stadsomwalling, de zgn. 'Spaanse Vesten'.


26 juni 1562: De graanmarkt van het Zand verhuist naar een nieuwe locatie aan de Engelse kaai. Deze kreeg de naam Zeeuwse-Korenmarkt (Zeeuwsekoornmarkt). [thys-straten-1893, p.153]

25 augustus 1550: Overlijden van Nicolaas Perrenot, heer van Granvelle.

1551
              
burgemeester

Schuttershoven

Tapissierspand

Gezondstraat

Slijkpoort

Pieter Bruegel de Oude

overstroming

1551: Dirk van de Werve († 1598), buitenburgemeester [guicc-idyll-1987, n281]


1551-1555: Urbanisatie van de Schuttershoven, bouw van het Tapissierspand en aanleg van een plein (huidige Graanmarkt) en omgevende straten door Gilbert Van Schoonbeke. [bouwen-3nb, p.XX-XXI].


1551: Openen van de Gezondstraat (herdoopt in Henri Van Heurckstraat) op een blok grond die de stad gekocht had van de zusters van het Elisabethgasthuis. Omdat de straat op de vaart uitkwam legde men een brug over de rui. [huet-onder-1927, p.18].


1551: Verdwijnen van de eerste Slijkpoort gelegen op de Vestvliet aan de Ankerbrug (Ankervliet). In 1565 zal een gelijknamige opvolger gebouwd worden in de met bastions voorziene nieuwe stadsomwalling, de zgn. Spaanse Vesten'. [vdw-1977, p.365].


1551 tot 1563: Pieter (I) Bruegel (Brueghel, Breughel - de Oude) is in Antwerpen werkzaam. <zie verder: 1562>

1551 (met voorbehoud): Overstroming in de noorderpolders. [guns-1972, p.43]. 15 februari 1551 (O.S.): « Anno 1551. den 15. February, 's Maendachs ten tien ure, is geweest t' Antwerpen den vyfden hooghen Vloet, die seer groote schade gedaen heeft. In Zeelant liepen veel Dorpen onder met desen Vloet, als het Badt, den Fynaert, Enkelen, voort Zantvliet, Ossendrecht ende meer andere. » [a_chron-1743, p.49]. <zie 1552>.

1552
              
burgemeester

schepen:
Koenraad del Vallio

Maagdenhuis

watermolen Sint-Jansvliet

Pasquetti (glasbedrijf)

overstromingen

ongeval Jan van de Werve

1552: Dirk van de Werve († 1598), buitenburgemeester [guicc-idyll-1987, n281]


1552: Koenraad del Vallio, schepen (ook in 1565). [guicc-idyll-1987, n294]


1552: Jan van der Meeren († 1562) sticht een school en opvangtehuis voor vondelingenmeisjes en weesmeisjes. Men betrekt een deel van de gebouwen van het 'Vrouwkenshuis' in de Lange Gasthuisstraat. In 1564 nam het nu zgn. "Maagdenhuis" het ganse complex in, de "Vrouwkens" verhuizen naar de overzijde van de straat, op de hoek met de Boogkeers. [guicc-idyll-1987, n293]; [prims-joris-1924:108-109].


1552: Bouw van een nieuwe watermolen op de Sint-Jansvliet nabij de Sint-Janspoort (einde Hoogstraat, begin Oever). "Anno 1552. begost men den nieuwen Watermeulen te maken, by St. Janspoorte." [a_chron-1743, p.49]; [Prims V, 505].


1552 (vanaf): Pasquetti in Antwerpen als handelaar gevestigd. Zijn glasbedrijf aan het Hopland floreerde. [antw_XVI-1975, p.489].


15 januari 1552 (17u): Een uitzonderlijk hoge vloed, het water rees in Antwerpen ongeveer een decimeter hoger dan in 1530 (Sint-Felixvloed). Tijdgenoten spreken van de vierde grote vloed. In Hoboken begaf de Scheldedijk, in Vlaanderen ontstond het Geuzenweel bij de doorbraak van de dijk tegenover Oosterweel gelegen. [prims-asia51, p.41].

15 februari 1551 (O.S.): « Anno 1551. den 15. February, 's Maendachs ten tien ure, is geweest t' Antwerpen den vyfden hooghen Vloet, die seer groote schade gedaen heeft. In Zeelant liepen veel Dorpen onder met desen Vloet, als het Badt, den Fynaert, Enkelen, voort Zantvliet, Ossendrecht ende meer andere. » [a_chron-1743, p.49]. <zie 1551 >.

21 augustus 1552: Dodelijk ongeval op de houten brug bij de Kronenburgpoort. Bij rukwind werden de inzittenden van de koets van Jan Van de Werve uit het rijtuig in de vest geworpen. Hierbij kwamen de voormalige schout en zijn echtgenote door verstikking om, zijn kamenier en 'zot' bleven ongedeerd. [a_chron-1743, p.49-50].

1553
              
Maagdenhuis

Duitse Hanze

Waterhuis/Brouwershuis

Gilbert van Schoonbeke

straten: 206

1553: Het Maagdenhuis, een opvangtehuis voor weesmeisjes, in de Lange Gasthuisstraat ontstond in 1553 door toedoen van Jan van der Meeren. Van 1883 tot 1952 werd het gebouw gebruikt als zetel van administratieve diensten, waarna het als museum werd ingericht. [guicc-idyll-1987, noot 57]


1553: De Duitse Hanze, voornamelijk in Oost-Europa actief, veplaatst haar stapel naar Antwerpen. In 1564 wordt gestart met de bouw van het Hanzehuis.

1553: In de pas verkavelde Nieuwstad wordt het Waterhuis, het actuele museum Brouwershuis, gebouwd in opdracht van Gilbert Van Schoonbeke.

1553: Antwerpen telt 206 straten (zie 1504)

1554
              
burgemeester, trezorier: Antoon van Stralen

burgemeester:
Dirk van de Werve

Slijkpoort/Lillopoort

Tapissierspand

Gilbert van Schoonbeke

1554: Antoon van Stralen, trezorier. [guicc-idyll-1987, n286]


1554: Antoon Van Stralen wordt door de commissarissen van het Hof aangesteld tot buitenburgemeester van Antwerpen. [Prims-Merksem-1951, p. 113 ev.] < zie 1555 >


1554: Dirk van de Werve († 1598), binnenburgemeester. Opgevolgd door Antoon Van Stralen op 15 mei 1555. [guicc-idyll-1987, noot 281]; [lijst burgemeesters, Stadhuis/SAA].


1554: De grondvesten van de tweede Slijkpoort worden gelegd, de bouw ervan zal nog aanslepen, pas in 1565 worden ze hervat. Deze poort was de noordelijke uitvalsweg van Antwerpen en gaf uit op de (steen)weg naar Oosterweel (Actuele situering: hoek Amsterdamstraat met de Westkaai van het Kattendijkdok, tegenover nr. 14 van de dokken). In 1845 wordt ze afgebroken en iets verderop herbouwd (en zal dan Lillopoort heten). Bij de afbraak van de Spaanse Vesten in 1866 zal deze herbouwde poort definitief verdwijnen. [kockelberg-molen-1986, p.30]; [thys-1893, p.160].


24 december 1554 : Voltooide Tapissierspand door stadsmagistraat aan tapissiers in huur gegeven. [antw_XVI-1975, p.495].
1554: In gebruikname van het Tapissierspand dat op initiatief van Gilbert Van Schoonbeke vanaf 1550 werd gebouwd. Dit gebouw stond tussen de Graanmarkt en de huidige Komedieplaats. Het bestond uit een viervoudige gaanderij die de winkels van de tapijtwevers en -handelaars bevatte. Het brandde in 1746 af maar werd heropgetrokken. [guicc-idyll-1987, n59].

1555
              
Johanna de Waanzinnige

Pieter Heyns

windmolen: 'Vrije Molen'

Antoon van Stralen

Nikolaas Rockox

Reinier van Ursel

tresorier:
Melchior Schetz

stadsfinanciën

Maarten van Rossem

Hendrik van Berchem

heerlijkheid Berchem

troonsafstand Karel V

1555: Overlijden Johanna de Waanzinnige.


1555: Pieter Heyns (Antw., 1537 - Haarlem, 1598) perfect tweetalig en één van de belangrijkste schoolmeesters uit zijn tijd, begint school te houden in Antwerpen. In 1567 zal hij uitwijken naar Gdansk (Danzig), om in 1571 weer te keren. Hij sticht dan in de Augustijnenstraat een exclusieve meisjesschool waar hij onderricht gaf in Nederlands, Frans, lezen, schrijven en rekenen.


1555: Windmolen de 'Vrije Molen' op het Molenveld in Berchem (standaardmolen). In 1584 zal hij opgevolgd worden door een graanwindmolen welke in 1856 zal verdwijnen (standaardmolen). (Hof ter Schrieklaan; perceelnummer C197). [holemans-1986, p.17].


15 mei 1555: Antoon van Stralen (1521-1568), buitenburgemeester benoemd, in functie tot 1557. (Opnieuw in 1561 en in 1565.)

In de periode 1555-1557 was Nikolaas Rockox binnenburgemeester. [soly-gvs-1977, p.350, 351]; [guicc-idyll-1987, noot 286]; [lijst burgemeesters, Stadhuis/SAA].


1555: Reinier van Ursel (zoon van Lanceloot), schepen. [guicc-idyll-1987, noot 277]


1555-1558: Melchior Schetz oppertresorier van Antwerpen. Zijn financieel beleid was niet erg gelukkig, tijdens zijn ambtstermijn steeg de stadsschuld van 150.000 tot 900.000 gulden. (Melchior Schetz huwde Anna van Stralen, zuster van buitenburgemeester Antoon.). [guicc-idyll-1987, n290]; [soly-gvs-1977, p.350, 351].


7 juni 1555: Overlijden van Maarten van Rossem. <zie 1542>


28 juni 1555: Hendrik van Berchem koopt van de weduwe van Jan van Liere de heerlijkheid Berchem. Deze bestond voornamelijk uit akkerland. De nieuwe eigenaar ontpopte zich als een bouwpromotor die verkavelde om in Berchem buitenverblijven te laten optrekken voor rijke Antwerpenaars.
(Hendrik van Berchem (? - kort na 1577), zoon van Adriaan van Berchem en van Margaretha van Schoonhoven, was gehuwd met Margaretha van de Werve. Tussen 1546 en 1576 was hij zevenmaal buitenburgemeester en vijfmaal binnenburgemeester van Antwerpen.) [guicc-idyll-1987, noot 274].


25 oktober 1555: Troonsafstand van Karel V (1500-1558), voor wat betreft de Nederlanden, ten gunste van zijn zoon, Filips. In 1556 doet Karel V afstand voor Spanje (16 januari), Italië en het Duitse Rijk (september).

1556
              
Filips II

Gulden Vlies

14 januari 1556: Inkomst van koning Filips II in Antwerpen.


21 januari 1556: Opening van het 22ste kapittel van het Gulden Vlies.

3 maart 1556: vertrekt van Filips II naar Brussel. [prims-gva-1982_6b, p.713].

1557
              
schout:
Simon van de Werve

levensduurte

hongersnood

Reformatie, Inquisitie  

1557 tot 1583: Simon van de Werve, schout [guicc-idyll-1987, noot 281].


1557: Hendrik van Cantelberg, brouwer in 'Den Sleutel' (Sleutelstraat). [prims-turf-1923, p.72].


1557: Jan Puyt, verver, de "Blauwe Hand". [prims-turf-1923, p.72].


Lente 1557: « Was er over alle deze Nederlanden een overgroote dure tijd. In de lange week (Sinksen - (Pinksteren - WS)) was er noch koren noch brood te koop. » [prims-gva-1982_6b, p.713]. « Het jaer 1557 werd in de Nederlanden gekenmerkt door eene groote duerte en fellen hongersnood. Het graen was zoo schaersch dat men brood bakte van haver, erwten en boonen. Commelin zegt dat de rogge in Braband tot 120 goudguldens kostte. In de provincie Namen betaelde men voor eene mudde spelte tot 36 guldens en voor den schepel rogge 12 guldens. Te Antwerpen kocht men de veertel rogge voor acht guldens en de veertel tarwe voor tien guldens; maer op den eersten july daeropvolgende kocht men de rogge voor zeven schellingen groot; "want daer quam vuyt Oostenryk in Hollant een vlote met coren", waerdoor de graenpryzen verbeterden tot den volgenden oogst, welke echter zeer laet ingezameld werd [VAN MEERBEECK, Chronyke van de gantsche wereldt, ad. Am.; DE REIFFENBERG, "Mémoire", p.80; GALLIOT, "Histoire", V, p.55; "Antw. Chronyckje", bl.567.] » in: [torfs-honger-1846, p.363].

 

Juli 1557: Executies van wederdopers ('herdopers', anabaptisten). [prims-gva-1982_6b, p.713].

1558
              
Knechtjeshuis

Johanna van Schoonbeke

Gilbert van Schoonbeke

Antoon van Stralen

overlijden Karel V

1558: Het Knechtjeshuis aan de Paardenmarkt werd in 1558 gesticht dank zij een milde gift van Johanna van Schoonbeke, zuster van de beroemde Gilbert van Schoonbeke. Tot in 1879 deed het dienst als weeshuis voor jongens van dertien tot twintig jaar. In 1891 werd het gebouw ingebruik genomen als stedelijke nijverheidsschool (stedelijk technisch instituut, S.l.H.T.S.). [guicc-idyll-1987, n57]; [vdw-1977, p.362]; [wit_15, p.355].


1558 tot 1564: Liquidatie van Gilbert Van Schoonbeke's (1519-1556) brouwerijenonderneming. Antoon van Stralen haalde hierbij, als stadsfunctionaris, persoonlijk voordeel. [soly-gvs-1977, p.342, 348]


21 september 1558: Karel V sterft in Yuste (Spanje).

1559
              
Vrede van Cateau-Cambrésis

Margaretha van Parma

stadhouders

Filips II

bisdom Antwerpen

O.L.V.-Kathedraal


aankoop polderdorpen

 

1559: Vrede van Cateau-Cambrésis .


1559: Margaretha van Parma, een bastaarddochter van Karel V, wordt de nieuwe landvoogdes van de Nederlanden.


1559: Willem van Oranje wordt stadhouder van Holland, Zeeland, West-Friesland en Utrecht.


1559: Egmond wordt stadhouder van Vlaanderen en Artois.


1559: Filips II verlaat de Nederlanden en vertrekt naar Spanje - naar later zal blijken voorgoed.


1559: Afkondiging van een nieuwe kerkelijke indeling in de Nederlanden door de pauselijke bul 'super universas'. Er komen drie aartsbisdommen (Mechelen, Kamerijk en Utrecht) en in totaal vijftien daaraan ondergeschikte bisdommen. Alle dioscesen (behalve Luik) liggen nu in in het gebied waar Filips II over heerst, zo kan er beter opgetreden worden tegen de hervorming.


12 mei 1559: consistorie waarbij paus Paulus IV o.m. bisdom Antwerpen instelt. [antw_XVI-1975, p.57]. De Onze-Lieve-Vrouwekerk wordt alzo Onze-Lieve-Vrouwekathedraal.


1559: De polderdorpen Oosterweel (Austruweel), Wilmarsdonk en Oorderen worden door de stad Antwerpen aangekocht. [prims-asia29, p.74-81].

1560
              
bevolking: ca. 90.000

stratenaanleg

burgemeesters

Sint-Michielsbolwerk

1560: Antwerpen telt ca. 90.000 inwoners.


1560-1583: Er worden 11 nieuwe straten geopend. [vgl. soly-bonon-1978, p.99].


1560: Jan Van Schoonhoven en Nikolaas Rockox, burgemeesters (ook in 1574 tot 1575 ).


1559: Het Sint-Michielsbolwerk wordt aangelegd tussen de gelijknamige abdij aan de Schelde en de Citadel. In 1560 is het afgewerkt. (De 'platteforme ende straete dienende tot de fortificatie' bij de Sint-Michielsabdij). Vermeldingen als zou de aanleg hiervan in 1608 zijn gebeurd zijn onjuist. [warmenbol-feit-1987, p.96, 111].

1561
              
nieuw stadhuis

Landjuweel

handel: Engelse natie in Venusstraat

Antoon van Stralen

27 februari 1561: Eerstesteenlegging van het nieuwe stadhuis. [soly-gvs-1977, p.382].
1561 tot 1564: Bouw van het Antwerpse Stadhuis in Vlaams-Italiaanse renaissancestijl - [zie: prims-asia29, p.82-113]. In 1564, bij de ingebruikname, zal de voorganger worden gesloopt.
1561: Het puin van de verwoeste kerktoren van Zandvliet wordt gebruikt voor de fundamenten van het Antwerpse stadhuis. [wit_26, p.635].


1561: Midden in een periode van geloofscrisis en repressie wordt het Landjuweel van de rederijkerskamers in Antwerpen georganiseerd. Ondanks de vrees voor incidenten, sommige rederijkers betoonden zich voordien reformatorisch, verliep dit alles is een uitzonderlijk kalme sfeer. [antw_16de-1975, p.214]; [zie: prims-asia40, p.5-76].


1561 tot 1563: De Antwerpse onderneemster Anna Janssens laat nieuwe pakhuizen bouwen in de Pauwel Eloutstraat (thans Venusstraat) voor de Engelse kooplieden. Het huurcontract met de stad werd op 12 juni 1562 ondertekend. Later was hier de Berg van Barmhartigheid gevestigd, thans ten dele het Stadsarchief. (De middenstijl van de poort op nr. 13 is versierd met het wapen van de Engelse natie.) [Guicc-idyll-1987, n62].


1561: Antoon van Stralen koopt de heerlijkheid van Merksem en Dambrugge. [Guicc-idyll-1987, n286].

1562
              
Reinier van Ursel

Pieter (I) Bruegel

Dulle Griet

verhuis graanmarkt

Zeeuwsekoornmarkt

watermolen: 'Pisternemolen'

Christoffel Plantin

Mathias Lobel(ius)

stadspensionaris:
Libertus Nys

historiografie: archief

1562: Reinier van Ursel (zoon van Lanceloot), schepen. [Guicc-idyll-1987, n277]


Ca. 1562-66: Onstaan van het schilderij 'Dulle Griet' van Pieter (I) Bruegel (Museum Mayer-Van den Bergh, Antwerpen). « Het ten dele verdwenen jaarmerk wordt zowel gelezen 1562 als '64. Tolnay leest '63, maar verwerpt het als apocrief, en situeert 1565-66. » [Jozef De Coo, in: coo-mvdb_1-1966, p.33]. In 1562 ontstaat alleszins de 'Val van de opstandige engelen' (KMSK, Brussel) en ca. 1562 wordt de 'Triomf van de dood' (Museum Prado, Madrid) gesitueerd. De drie schilderijen worden met elkaar in verband gebracht als 'drieluik' of behorend tot een 'cyclus'. Onmiskenbaar alludeert Breugel hier op de tijdsomstandigheden (godsdiensttroebelen).

In 1562 zal Bruegel Antwerpen verlaten en zich in Brussel vestigen. <zie ook 1551 en 1668>


26 juni 1562: De graanmarkt van het Zand verhuist naar een nieuwe locatie aan de Engelse kaai (tussen Middelvliet, later Graanvliet en Brouwersvliet). Deze kreeg de naam Zeeuwse Markt of Zeeuwse-Korenmarkt (Zeeuwsekoornmarkt). [Thys-straten-1893, p.153]; [vdw-1977, p.462].


1562: Oprichten van de graanwatermolen 'Pisternemolen', een getijdemolen aan de Eerste Vliet (Brouwersvliet). (perceelnummer A133). Zal in 1840 verdwijnen. [Holemans-1986, p.13].


1562 (kort na): Christoffel Plantin bouwt een buitenverblijf met plantentuin aan het pas verkavelde vroegere Papenmoer. (Hoek Oude Baan / Karel Oomsstraat en van de Kapellelei / Kardinaal Mercierlei zuidwaarts). Hij kweekt er o.m. de recent uit het Oosten toegekomen tulpen en ontvangt o.m. plantkundigen als Mathias de Lobel (ook arts), Carolus Clusius, Pieter van Coudenberghe. [prims-berchem-
1949, p.144].
(Lobelius: in 1538 in het toen Vlaamse Rijsel (Roubaix) geboren plantkundige, geneesheer in Antwerpen en Middelburg, ook lijfarts van Willem van Oranje; herboriseerde veel in Berchem; naar hem werd de lobelia genoemd, een sierplant met trossen blauwe en scharlakenrode bloempjes).


1562: Libertus Nys, stadspensionaris, en Tserclaes reizen naar Spanje om koning Filips II in te lichten. Nys maakte in het vooruitzicht van die reis een chronologische synopsis van alle Antwerpse stedelijke privilegies en tractaten, een werk waarvan hij later een uitgebreider alfabetisch handboek maakte. Naar het oordeel van Papebrochius zou dit de oudste bewerking van het Antwerps archief zijn met het oog op geschiedenis. [prims-asia36, p.308].

1563
              
oppositie tegen Granvelle

stadssecretaris:
Hendrik de Moy

Hessenhuis

aanleg Turnhoutsebaan

Robert Granjon

muziekdruk

1563: Oppositie van Oranje, Egmond [Egmont] en Horn [Hoorn; de Hornes] tegen Granvelle.


1563: Hendrik de Moy, stadssecretaris Antwerpen in 1563-1583 en 1585-1609 (1610?). [1610?: zie prims-asia36, p.308].


1563: Een veertigtal binnen- en buitenlandse handelaars (waaronder Zuid-Duitsers) verzoeken de stadsmagistraat om een 'Coophuys' of 'Vrachthuis' specifiek voor stapeling en laden en lossen van hun transporten te bouwen. De benaming 'Hessenhuis' voor dit kort erna aangevangen gebouw dateert van ca. 1593. Architect is Cornelis de Vriendt voor opdrachtgeefster Anna Janssens [acker-1975, p.243]. Bouwperiode: 1563-1564. Traditionele bak- en zandsteenstijl met decoratieve elementen in Cornelis Florisstijl [beschermd-1990, p.24]. Het gebouw op de Falconrui is sinds 1983 definitief expositieruimte, in 1958 werd met de kunstenaarsgroep G-58 deze evolutie ingezet. Eerder diende het als lutherse tempel, kazerne (sinds 1580 ) en opslagplaats (1872, 1880). In 1936 (K.B. 6 februari 1936) werd het gebouw als monument beschermd.


1563: de 'Turnhoutsebaan' wordt tot in Borgerhout gekasseid.

1563-1570: De Franse lettersnijder Robert Granjon is in Antwerpen voor drukker Plantin werkzaam. Men neemt aan dat hij o.m. materiaal voor muziekdrukken realiseert, waaronder een reeks ronde muziektekens die aansluit bij zijn civilité-lettertype. [PERSOONS, G.; VERVLIET, H.D.L. : "Kanttekeningen bij een tentoonstelling in het Museum Plantin-Moretus: 11-30 april 1963 - Muziekdrukken van de zestiende eeuw: de ontwikkeling van de muziek naar handschrift, prent en druk, voornamelijk in de Nederlanden", in: "Antwerpen" 9, 2 (juli 1963): 61-70].

1564
              
tresorier:
Reinier van Ursel

afbraak oud stadhuis

Oosterlinghuis of Hanzehuis



vertrek Granvelle

watermolen: 'Vlieswatermolen'

Reformatie, Inquisitie

klimaat: strenge winter

1564: Reinier van Ursel (zoon van Lanceloot), tresorier. Hij was gehuwd met Johanna Sterck, dochter van Godevaard Sterck de Jonge. [guicc-idyll-1987, noot 277, noot 284]


1564: Afbraak van het 'schepenhuis', het allereerste stadhuis van Antwerpen, opgetrokken in 1406 [guicc-idyll-1987, noot 65].


1564 tot 1569: Bouw van het (Groot) Oostershuis, Oosterlingenhuis of Hanzehuis (Fr.: maison Hanséatique), naar een ontwerp van Peter Frans en Hendrik Van Paesschen met medewerking van Cornelis Floris. (5 mei 1564, eerstesteenlegging). (De term 'Oosterlingen' werd vooral voor kooplieden gebruikt en sloeg op de inwoners van 'Oostland', meer bepaald van de Hanzesteden, deze hadden in 1553 reeds hun stapel naar Antwerpen overgebracht.). Het was als kantoor- en stapelruimte bedoeld, maar kon zijn rol maar zeer tijdelijk en gedeeltelijk vervullen omdat het aan de vooravond van Antwerpens ondergang werd gebouwd. Het brandde in 1893 af. De plaats waar het verrees heet nu ter herinnering Hanzestedenplaats (de taalkundig meer correcte vorm 'Hanzestedenplein' is niet geofficialiseerd). - [M&T-gva_4: 115-117 (met ill: plattegrond en Oostgevel), 530-542 (Verdrag tussen de stad Antwerpen en de Hanzesteden i.v.m. het verblijf van de kooplui en het bouwen van hun nieuwe vestiging in de Nieuwstad: transcriptie van een document d.d. 22 oktober 1565)]; [Acker-1975: 242, 243]; [guicc-idyll-1987, noot 64]; [tijs-synthese-1991: 59]. – Zie ook: 1468, 1893, 1918, 2005.

« [...] gedegen traditionalisten zoals Van Paesschen - die toch ook bekend staat als bouwer van het toch nog vrij traditioneel opgevatte Groot Oosters Huis [...]. » [tijs-synthese-1991: 59].

« Een ander voornaam gebouw uit die tijd [refereert naar bouw stadhuis, ca. 1560 - WS] was het "Groot Oosters Huis" volgens ontwerp en uitvoering van [stadsarchitect] Peter Frans en Hendrik Van Paesschen maar waarbij het ook volgens de archieven kan aangetoond worden dat er een belangrijke samenwerking moet zijn geweest met Cornelis Floris. » [tijs-synthese-1991: 59].

Illustratie: 'Palazzo d'Osterlins in Anversa' een gravure uit: Vincenzo Coronelli : "Teatro della guerra, vol. I : Belgio e Olanda", Napoli, 1706.


Maart 1564: vertrek van Granvelle uit de Nederlanden.


Mei 1564: De 'Vlieswatermolen' of 'De Vrouwe in het Vlies' aan de Kattenberg (Sint-Laureisfort, vandaag Amsterdamstraat) begon in mei 1564 proef te draaien. Gefinancierd door Anna Janssens. De molen verdween vóór 1775. [(Cronyck, Ullens) Kockelberg-1986, p. 34]; [holemans-1986, p.13].


3 oktober 1564: Terdoodveroordeling van de op 1 juli aangehouden calvinistische predikant Fabricius. 's Avonds en 's nachts wordt er voor de gevangenis betoogd en worden er psalmzangen aangeheven. Daags nadien, bij de terechtstelling, ontstaat er voor het Antwerpse stadhuis opnieuw herrie en worden schout en gerechtsdienaars met stenen bekogeld. [antw_16de-1975, p.214].

 

 

Literatuur:
• F.H.M. [MERTENS, F.H.]: "Een gerechtsdag te Antwerpen in 1564", in:. "De Noordstar" 2(1841), 2: .5-15. [vierschaar, Mattenstraat; Steen, dwangmiddelen, pijnbank; 'belijdenis onder den blauwen hemel', Steenpoort, Gevangenbrug, Gevangenisbrug; doodstraf, priester, kus en welkomstwoorden 'Welkom bruidegom'].
• KERCKHOVEN, Van, P.F: "Fabricius en lange Margriet. Een historisch verhael", in: "De Noordstar", 2(1841), 2: 97-133. [2 okt 1564, predikatie Kristoffel Fabricius; 4 okt. 1564, terechtstelling Fabricius].

 

 

 

 

 

 

 

1564-1565: Klimaat: strenge winter
Schelde toegevroren van 26 december tot 6 januari 1565.
Kunstschilder (miniatuurschilder, emblemataschilder), tekenaar en etser Joris Hoefnagel (Antw., 1542 - Wenen, 9 september 1600 (1601?)) maakte naar aanleiding hiervan een ets 'Feest op de toegevroren Schelde voor Antwerpen in 1564' [PKA-1936, cat. 435 (geen ill.)].

1565
              
schepen:
Koenraad del Vallio

amman, tresorier:
Godevaard Sterck de Jonge

windmolen: 'Poedermolen'

gilden en ambachten:
klavecimbelbouw

Virgilius Bononiensis

Reformatie, Inquisitie

klimaat: strenge winter

Antoon van Stralen

Van Straelentoren

1565: Egmond vertrekt naar Spanje als woordvoerder van de oppositie.


1565: Koenraad del Vallio, schepen (ook in 1552). [Guicc-idyll-1987, n294]


1565 tot 1577: Godevaard Sterck de Jonge († 1587) volgt zijn vader op in de functie van amman hij was bovendien tresorier-generaal van financiën. [Guicc-idyll-1987, n284].


1565 - 1570 (tussen): Oprichting van de poedermolen (poeiermolen) aan Steenborgerweerd door Jacques le Roy (Jacobus de Coninck, afk. van Zottegem, † Antw. 25 maart 1603). Hij werd gebouwd op een stuk weiland van ongeveer 3 gemeten groot dat 'De Wilgen' heette. Het lag buiten de stad, naast de Kraandijk (tussen de Kraandijk of Vosdijk oostwaarts en de Olmendijk noordwaarts). Deze windmolen van het type standaardmolen komt voor op stadsplannen vanaf 1580. Later wordt het een rosmolen. In het eerste deel van de 18de eeuw is de molen met bijhorend goed en gebouwen in verval geraak. De molen blijft bestaan tot ca. 1750, nadien spreekt men van 'Poeiertoren'. In 1885 werd het goed door de stad aangekocht en de gebouwen gesloopt voor uitbreiding van de haven. In 1927 werden een aantal fundamenten bij graafwerken blootgelegd. (Situering vandaag: ongeveer Royersbrug, samenkomst Siberiastraat met Oosterweelsesteenweg). [prims-asia27, p.137-143 + plannetje]; [Holemans-1986, p.11]; [kockelberg-molen-1986, p.19-20].


28 maart 1565: Bij ordonnantie van het stadsbestuur worden de klavecimbelbouwers ('Clavercimbelmakers') opgenomen in de Sint-Lucasgilde. Hierbij wordt elke meester verplicht een waarmerk (eigen merkteken of wapen) op de door hem gebouwde instrumenten aan te brengen. [kaska-1964, p.12].


September 1565: Egidius (Coppens van) Diest drukt het plan van Antwerpen in vogelvlucht vanuit het Oosten van tekenaar-ontwerper Virgilius Bononiensis.


Einde 1565: Koninklijke Brieven uit Segovia (Filips II): Hierin wordt onder andere een strenge handhaving van de godsdienstplakkaten voorzien. Filips II eist strenge vervolging van de ketters. ('brieven uit het Bos van Segovia'). [antw_16de-1975, p.214].


1565: « Het vroos tien weken langh soo dat men 't Antwerpen van den tweeden kersdag tot op Dry Koninghen dach over de Schelde te voet en te peerd rysde, ende uyt nieuwicheyt stelde men daer tenten ende kramen op, alwaer men spyse, dranck ende allerhande koopmanschap verkochte. »

1565: Antoon Van Stralen koopt de grote woning 'De Groote Robijn' aan. (Sint-Jacobsmarkt 41-43, uitgevend Korte Sint-Annastraat 2-4 - met de zgn. 'Van Straelentoren'). In 1966 zal deze toren gerestaureerd worden. [bouwen-3nb-1979: 466-468]

1566
              
'Het Wonderjaar'

klimaat: strenge winter

burgemeester

slag op de Meirbrug

Willem van Oranje

Verbond der Edelen

'Geuzen'

hagenpreken

Beeldenstorm

preek Herman Moded

preek Jean Taffin

aanstelling Alva

1566: "Het Wonderjaar" - [zie: prims-asia40, p.121-210].


1565-1566: Strenge winter. Bevroren Schelde <zie 1565>.


1566: Jacob van der Heyden, binnenburgemeester tijdens de crisisjaren 1566-1567. Hij komt voor op een geheime lijst uit die periode waar op de Antwerpse hoogwaardigheidsbekleders staan vermeld die van calvinisme worden verdacht. Toch was hij het die in maart 1567, op het einde van de slag op de Meirbrug tussen regeringstroepen en calvinisten, samen met Willem van Oranje deze laatsten dwong 'Leve de Spaanse koning' te roepen en zich over te geven. [Guicc-idyll-1987, n.292].


5 april 1566: aanbieding van het Smeekschrift door het Verbond der Edelen: zij en hun aanhangers noemen zich geuzen; de landvoogdes belooft gematigdheid, waardoor protestanten terugkeren.


13 juni 1566: Eerste hagenpreek in Beerschotbos, eind april was het eerste oproerige pamflet verschenen. [prims-gva-1982_6b, p.713].


13 juli 1566: Willem van Oranje in Antwerpen om de rust te verzekeren. Op 18 augustus vertrekt hij naar Brussel maar keert de 26e van die maand terug naar Antwerpen . [prims-gva-1982_6b, p.713].


10 augustus 1566: De Beeldenstorm begint in Steenvoorde, in het zuiden van Vlaanderen (streek van Poperinge en Ieper), deze breidt zich snel uit over de hele Nederlanden. Op 16 en 17 augustus wordt dit nieuws in Antwerpen bekend. [antw_16de-1975, p.216]. - [The Iconoclasm].


20 augustus 1566: Beeldenstorm in Antwerpen. Beelden, altaartafels, schilderijen, reliekschrijnen, kerkgewaden, doopvont, orgel en zangboeken van de Onze-Lieve-Vrouwekerk (kathedraal) worden vernield. Nadien volgen andere kerken, kapellen en kloosters. De dag erop wordt het vernielingswerk verdergezet, niet alleen in de stad, ook in het omliggende (o.m. de Sint-Bernardusabdij van Hemiksem). [antw_16de-1975, p.216].


22 augustus 1566: Preek van Herman Moded in de Onze-Lieve-Vrouwekerk (kathedraal) en Jean Taffin in de Sint-Walburgiskerk. [antw_16de-1975, p.216].


23 augustus 1566: Een laattijdige aktie van een eerder kleinmoedig stadsbestuur: kerkschennis wordt door de magistraat verboden en men houdt enkele beeldenstormers aan. Op 28 augustus zullen drie van hen terechtgesteld worden. Verder wordt er onderhandeld met de calvinisten, op 2 september wordt het verzoek om eigen tempels van de calvinistische consistoriën ingewilligd en worden drie plaatsen binnen de stad voorzien voor hun predikaties. Met de lutheranen werd een identiek gesloten. [antw_16de-1975, p.216-217].


23 augustus 1566: Margaretha van Parma laat het preken toe en het Verbond der Edelen heft zichzelf op.


1 september 1566: De katholieke eredienst in de Onze-Lieve-Vrouwekerk (kathedraal) kan hernomen worden. Op 5 september in de andere kerken. [antw_16de-1975, p.217].

29 november 1566: koning Filips II ondertekent de aanstelling van Alva om orde op zaken te stellen in de Nederlanden.

1567
              
klimaat: droge zomer

Spaans staatsbankroet

Lodovico Guicciardini



Pieter Heyns

Slag bij Oosterweel

rebellie

Antoon van Stralen

Margaretha van Parma

intocht van Alva

sloop Kronenburgtoren

bouw citadel

 

1567: Warme en droge zomer, overal in West- en Midden-Europa. [buisman-weer3-1998, p.620].


1567: Spaans staatsbankroet. <en in 1575 >


1567: Eerste publicatie van Lodovico Guicciardini's (1521-1589) belangrijkste boek, de 'Descrittione di tutti i Paesi Bassi' bij Guillaume (Willem) Silvius in Antwerpen (in het Italiaans). De twee volgende uitgaven publiceerde Plantin in 1581 en 1588. Een Nederlandse (Brabantse) vertaling, door Kiliaan (1528-1607), verscheen in 1612 bij de Amsterdamse uitgever Willem Jansz. Blaeu. In 1719 werd de grafsteen van de in de Onze-Lieve-Vrouwekerk begraven auteur gerenoveerd. (foto links: Guicciardinistraat op Linkeroever)

1567: Pieter Heyns, in 1555 gestart met een school in Antwerpen en één van de belangrijkste schoolmeesters uit zijn tijd, wijkt uit naar Danzig. Hij zal in 1571 weerkeren.


13 maart 1567: Slag bij Oosterweel, ten noorden van Antwerpen. Regeringstroepen vernietigen het calvinistische leger (Geuzenleger). Willem van Oranje verbiedt als gouverneur van Antwerpen dat hulp geboden wordt (sluiten van de stadspoorten). Rebellie van 13 tot 15 maart. [prims-gva-1982_6b, p.714].


14 maart 1567: Burgemeester Van Stralen stilt de oproer in Antwerpen.


April 1567: Vertrek van Willem van Oranje (en predikanten) uit Antwerpen.


28 april 1567: Intrede van Margaretha van Parma in Antwerpen. [prims-gva-1982_6b, p.714].


22 augustus 1567: Intocht van de hertog van Alva in de Nederlanden, die volstrekt militaire macht heeft gekregen en opdracht heeft de rebellen te straffen. - [Eng.: duke of Alba].

1567: Ferdinand Alvarez de Toledo, hertog van Alva, één der bekwaamste veldheren in dienst van Filips II, befaamd sinds zijn optreden bij het beleg van Tunis in 1535 en de overwinning bij Mühlberg in 1547, kwam in 1567 naar de Nederlanden. Hij was een gecultiveerd maar streng militair, met nochtans te weinig inzicht in de politieke situatie van de Nederlanden. Positieve elementen als de fiscale reorganisatie, de hervorming van het strafrecht en de codificatie van het gewoonterecht, werden in de schaduw gesteld door zijn meedogenloos optreden, wat hem zowel bij tijdgenoten als bij latere generaties in een ongunstig daglicht heeft gesteld. [decavele-1976, p. 153]


9 september 1567: Antoon Van Stralen wordt tijdens een vluchtpogigng op Luithagen tegengehouden en gevangengenomen. [prims-gva-1982_6b, p.714].


10 september 1567: arrestatie van Egmond en Horn (Hoorn, de Hornes). - [Eng.: Egmont and Horn]. [a_chron-1743: 143].


13 september 1567: Executie van vier wederdopers ('herdopers', anabaptisten). [prims-gva-1982_6b, p.714].


Eind oktober 1567: De Antwerpse Citadel (een dwangburcht) wordt in opdracht van Alva gebouwd [Zuidkasteel], hiervoor wordt op die plaats een deel van de stadsomwalling (vesten) gesloopt (o.m. Kronenburgtoren). – Zie ook 1568.
« (1567.) In 't selve jaer van 67 den 15 Octobris, begost men by Antwerpen buyten Croenenborch den gront te soecken om het best het Casteel te maken, waer in een igelyck verwondert was in het groot begryp ende schende de arm lieden principalyc de Hoveniers, ende wat wint Meulens die daer stonden moesten affgebroecken worden, soo dat men als doen pretendeerden met groote macht hoe eer hoe liever het Casteel op te maken, waer aff fondateur was Capiteyn Vitello opperste Veltheer van Duc d'Alve, en die mede waren den Marcgrave van Antwerpen Heer Jan van Immerseel Amman, Schepenen ende andere Borghers. » [a_chron-1743: 146].

« (1567.) Den 25. derselver (Octobris), is Duc d'Alve met Conte Lodron, Marcgrave en Amptman gereden naer het Kiel om te besien het geconcipiert Casteel. » [a_chron-1743: 147].

« (1567.) Den 27. (Octobris) op Sinte Symon en Judas Avont, heeft men eerst beginnen te graven het Casteel wel met vyf hondert gravers. » [a_chron-1743: 147].

« (1567.) Den 5. deser (Novembris), heeft Duc d'Alve bevolen als Gouverneur t'Antwerpen aff te breken de stats Vesten en Blochuysen tuschen de Cronenborch Baghyne Poort, met de stats Meuren tot het Schermers Hoff toe om het Casteels wille, en hebben oock sommige Wintmeulens, Houveniers Hoven, Speelhuysen affgebrocken aen den Steenwech van 't Kiel staende, al wast datter veel quade roepen waren van de Geusen van Condé in Vranckeryck, nochtans dede hy dit sonder op iemant te passen. » [a_chron-1743: 148].

« (1567.) Den 12. deser (Novembris), is t' Antwerpen eerst affgebrocken den stercken steenen Torren van Cronenborch, als hy aen het Schelt voor een pael des Heylige Rycx gestaen heefft vier hondert en twee en twintigh jaer; ooc destrueerden hy het Blockhuys met den nieuwen Watermeulen daer by staende. » [a_chron-1743: 148].

« (1567.) Den 162. (Novembris), heeft men t' Antwerpen affgedaen de dobbel gesloten Keysers Croene ende was yser heel vergult, ende diese los mackte van den Torren isser mede affgecomen geweest, want sy alsoo groot was datter wel twee lieden t'seffens ingeseten souden hebben, en was wel vyf ellen in 't ront groot, dese Croene hadde gestaen op de Toeren wel vier hondert ende twee en twintich jaer als blyckten by den datum daer op staende. » [a_chron-1743: 148-149].

« (1567.) Den 24. deser (Novembris), 't smaendachs is 't Antwerpen vergadert geweest den breeden Raet, waer in de wet van wegen Duc d'Alve begeert heeft, vier tonnen gouts om daer mede het nieu begost Casteel, mits soude de rest den Coninck gheven, te volmaken, ende om dat gelt te vinden heeft de Stat geëyscht op de huyshuere den vyfde penninck ende dit soude geduren thien jaren lanck. (...). Den 27. November heeft den breeden Raet hier op geconsenteert den hondersten en thienden van alle eerfgoeden en renten eens. Item noch (...). » [a_chron-1743: 150; zie ook p. 155 (10 februari 1567)].

« (1567.) Den 4. Decembris op Sinte Bernaert dach Anno 1567. heeft men doen vallen met het vier dat onder 't schorsel vuytbrande, de muragie van den toren van Croenenborch als hy buyten gestaen hadde aen de schelde, als eene pale des Heylichs Romscherycks vierhondert twee en twintig jaren en was hier gestelt by Ottens den vierden van dien name 't 's Keysers tyden, ende Godevaert metten Baert Hertoch van Brabant en des Heilige Reycks. » [a_chron-1743: 151].

« (1567.) Den 20. January, doen begosten buyten Antwerpen aen de Keysers Poort te graven een wal off gracht van de nieu veste, streckende tot aen het nieu Casteel seer lanck hoog en wyt, ende de erve die men daer van d'oude veste innaem, seyde men doen, dat men die vuyt geven soude tot recompense ende behoeff van die haer erve onder het Casteel verloren hadden van de Borghers. » [a_chron-1743: 152].


Eind 1567: Margaretha van Parma neemt ontslag en Alva wordt de nieuwe landvoogd.

« (1567.) Den 22. Augusty, quamp vuyt Spaignien Duc Fernando d'Alve, een Heer van d'Oorden van 't Gulde Vlies, binnen Brussel ingecomen met vier hondert Peerden ende thien Vendelen Spaigniaerden, ende ginck in 't Hoof by Madame in haer Camer en groete haer, daer by haer waren le Duc d'Aerschot met den Grave van Mansfvelt Heeren van den Toyson, met noch andere Heeren en Edelen, en daer gaff hy Madame te kennen hoe hy gestelt was Gouverneur van 't gansch Nederlant van haren Broeder. » [a_chron-1743: 142].


24 augustus 1567: De Antwerpse bamismarkt (jaarmarkt) wordt 'ingeblazen' (geopend verklaard). Er wordt van de gelegenheid gebruik gemaakt om niet-konigsgetrouwen de deur te wijzen.
« (1567.) Den 24. Augusty, is t'Antwerpen ingeblasen de Bamis Meert, en vuytgeseyt dat alle die teghen den Coninck in wapenen geweest hadden hun souden vertrecken. » [a_chron-1743: 142].

1568
              
huizentelling

bevolking: 90 à 105.000

Tachtigjarige Oorlog

Adriaen Thomasz. Key

Antonio Moro

Abraham Ortelius

Antoon van Stralen

'Kasteelkerk'

Onze-Lieve-Vrouw van het Kasteel


 

1568: Huizentelling in Antwerpen. Gemiddeld bewoonden acht mensen een huis, dat meestal maar één verdieping had en twee kamers beneden en twee boven telde. [wit_15, p.351]. Bekijk deze administratieve gegevens als gevolg van het innen van stadsbelasting voor de bekostiging van de bouw van Citadel en vergrote stadsomwalling. (zie hierboven, 1567).

 

 

10 oktober 1568: 89.996 à 104.081 inwoners in Antwerpen (telling). Het tweede cijfer is inclusief de 'vlottende' bevolking: o.m. vreemde handelaars; soldaten met vrouwen, kinderen en knechten. [antw_16de-1975, p.99].

 

 

 

 

1568: Antwerpen telt 100.259 inwoners. "De toenmalige verhoudingen in acht genomen mag men van een megalopolis gewagen: slechts een tiental Europese steden telden omstreeks dezelfde tijd evenveel of meer inwoners." [soly-bonon-1978, p.95]. "Tussen 1496 en 1568 steeg het aantal huizen 'intra muros' van 6.147 tot 11.856, hetzij een vermeerdering met in totaal 5.709 eenheden of ruim 72 per jaar. [...] Toch volstond het aanbod geenszins om aan de vraag te voldoen [...]." [soly-bonon-1978, p.97].

 

 

1568: Inwoners: 100.259 exact. [bin-ontwik-1990, p. 108].

1568: Inwoners: 89.996 intra muros + 14.985 vreemdelingen + ca. 50.000 in dorpen en voorsteden [thys-rues-1873, p. 256; thys-straten-1893, p. 304].

1568: "In 1568 telde de stad bijna 90.000 inwoners binnen haar muren. Met de twee buitenwijken, die rond de oude kern Sint-Willebrords en die buiten Sint-Joris, waarvan de bewoners genoten van het Antwerps poortersrecht, vormde dat damen 144.000 inwoners. [G. Van Cauwenbergh, in: wit_4, p.91].

1568 tot 1648: Tachtigjarige Oorlog.


1568: Kunstschilder Adriaen Thomasz. Key (ook: Adriaan gespeld); (Antw.(?), ca. 1544 – Antw., na 1589) wordt opgenomen in de Antwerpse Sint-Lucasgilde. Hij was waarschijnlijk leerling van zijn vader Thomas en zijn oom Willem. Adriaen Key ondergaat invloed van het werk van portrettist Antonio Moro die tussen 1547-1550 en 1567-1575 in Antwerpen werkzaam is. - (Anton Mor), (Utrecht [NL], 1519 – Antwerpen, 1575).


1568: Abraham Ortels (Ortelius) reist naar Keulen en Frankfurt. [staes-reizigers-1883, p.11].


1568: Arrestatie van Antoon van Stralen; zijn bezittingen werden verbeurdverklaard en hijzelf door de Bloedraad ter dood veroordeeld. [Guicc-idyll-1987, n286].


1568: Terechtstelling van Antoon van Stralen (1521-1568), dit wekte in Antwerpen grote verontwaardiging op. [Guicc-idyll-1987, n286].


29 april 1568: Nog vooraleer de voorlopige kapel van het kasteel ingewijd zou worden (12 juni, toegewijd aan de H.H. apostelen Philippus en Jacobus) werd er reeds de eerste mis opgedragen door een Spaans legeraalmoezenier. Tussen 1571 en 1574 wordt de definitieve Citadelkerk opgetrokken. Aanvankelijk bij de Sint-Jorisparochie horend zal een zelfstandige parochie erkend worden in 1575. [Zie: prims-asia35, p.265-274 - "Het einde der Kasteelkerk"]. – Zie ook 1567. Illustratie: het zwartgeblakerde 16de-eeuwse devotiebeeld 'Onze-Lieve-Vrouw van het Kasteel', de maker ervan is ongekend. Deze Madonna met Kind wordt bewaard in de Sint-Joriskerk (Mechelseplein, Antwerpen).

« 1568. Den 22. Mey, t'Saterdachs ten tien uren voor noene, heeft eenen Spaenschen Predicaer Misse gelesen buyten Antwerpen op het Nieu Casteel ende aldaer gewyt den eersten fondeersteen, den welcken alsdoen terstont geleyt is aen de Zuytsyde van 't selve Casteel van eenen Spaensche Edelman, en voors daer op begonst te fonderen de muragie rontsom het Casteel, d'welck seer qualyck om doen was door de driffachtigen ende waterachtigen gront van het Schelt. » [a_chron-1743: 163].

Mei 1568: Alva laat Egmond en Hoorne in Brussel onthoofden. - [Eng.: Egmont and Horn]. * 5 juni 1568: Egmond en Hoorn onthoofd in Brussel

1569

belastingmaatregelen Alva

10e, 20e en 100e penning

Origines Antwerpiensis

Reformatie, Inquisitie

tornooi op de Meir

Watergeuzen

21 maart 1569: Alva legt belastingmaatregelen de zgn. 'Tiende penning', aan de Staten-Generaal voor. Het doel was het systeem van variërende en tijdelijke beden te vervangen door vaste belastingen, die overal in de Nederlanden gelijk zouden zijn, Het nieuwe systeem bestond uit een heffing van één procent op alle bezit (de honderdste penning), een van vijf procent op de verkoop van onroerend goed (de twintigste penning) en een van tien procent van de waarde van elke handelstransactie in roerende goederen (de tiende penning). Aanvankelijk nam Alva genoegen met de invoering van de honderdste penning en een afkoopsom voor de andere heffingen. Toen hij in 1571 ook deze twee wilde opleggen, volgen hevige protesten uit handelskringen. Koning Filips II zag in 1574 van het innen van deze heffingen af. [naar: Lexicon-1994, p.338-339].

Biblio: Filips II, [Spanje]: 'Instructie ende ordinancie ... totter taxatie vanden hondertsten penninck, zoe wel vande roerende als onroerende goeden'. [ed.] d' Overloepe. : s.l., s.n., 1569. - 15 cm. [UFSIA : MAG-P 12.939.17].


1569: Publicatie van 'Origines Antwerpiensis' van Goropius Becanus.


1569: Executies van opstandelingen en wederdopers. [prims-gva-1982_6b, p.714].

15 augustus 1569: Triomfantelijk tornooispel op de Meir ter gelegenheid van het huwelijk van Sancho d'Avila, Spaanse bevelhebber van de Citadel (Zuidkasteel). [prims-gva-1982_6b, p.714].

september 1569: Watergeuzen beginnen de zee en de Scheldevaart onveilig te maken. [prims-gva-1982_6b, p.714].

1570
              
Allerheiligenvloed

Land van Saeftinghe

bisschop van Antwerpen

Christoffel Plantin

scheepvaart op ruien

windmolen: 'De Koolhaas'

1 november 1570: Allerheiligenvloed (stormvloed), het Land van Saeftinghe verdwijnt grotendeels onder het water. 

1570: Overstroming in de noorderpolders. [guns-1972, p.43].
 

1570 (ca.): Na een dijkdoorbraak ontstaat een Scheldekreek. Een restant ervan, 'De Grote Geul', ligt vandaag tussen de spoorbundels van het vormingsstation Antwerpen-Noord en de Noorderlaan.

1570: Het bisdom Antwerpen, in 1559 opgericht, gaat met de aanstelling van de eerste bisschop werkelijk van start. In 1798 afgeschaft (Franse periode). Nadien werd het bij het Aartsbisdom Mechelen gevoegd. In 1961 kwam het tot een heroprichting.

1570: Christoffel Plantin wordt benoemd tot aartsdrukker van de koning.

1570: (Kleinere) schepen kunnen de stad nog invaren op de ruien tot aan het huidige Hendrik Conscienceplein.

1570: Oprichting van de graanwindmolen 'De Cool-aes' of 'De Koolhaas' aan de actuele Mechelsesteenweg ter hoogte van de Molenstraat (perceelnummer E1518). Deze standaardmolen zal in 1844 naar Hombeek verhuizen (Expoelmolen aan De Boomkensstraat, Kerckbos, gehucht Plein; tot 1936). [Holemans-1986, p.10].

1571
              
Sint-Pauluskerk

Pieter Heyns

pest

pesthuis

standbeeld Alva

1571: Vervanging van de oorspronkelijke kerk van het klooster van de Dominikanen aan de Veemarkt (nu Sint-Pauluskerk) door een laat-gotisch gebouw, ontworpen door Domien de Waghemakere. [guicc-idyll-1987, noot 54]


1571: Pieter Heyns, pas uit Danzig naar Antwerpen weergekeerd, sticht in zijn woning 'Den Laurierboom' in de Augustijnenstraat (actueel Muntstraat) een exclusieve meisjesschool. Hij gaf er tot in 1585 onderricht in Nederlands, Frans, lezen, schrijven en rekenen. Na de capitulatie van Antwerpen zal hij naar Duitsland uitwijken om zich daarna circa 1595 in Haarlem te vestigen. Naast schoolboekjes publiceerde Heyns ook toneelstukken voor de Berchemse rederijkerskamer 'Den Bloeyenden Wijngaard', waarvan hij factor was. Zijn eerste school had hij eerder, in 1555, opgericht. [guicc-idyll-1987, noot 323].


1571: Antwerpen wordt geteisterd door de grootste pestepidemie van de eeuw. Ondanks de oprichting van een speciaal pesthuis buiten het stadscentrum (in de Nieuwstad, sinds 1549 ) dienden de zieken nog in het Sint-Elisabethgasthuis verpleegd te worden. [wit_15, p.351].

19 mei 1571: Onthullling van het standbeeld van Alva in de Citadel [acker-antw-1975, p. 193] - Filips Galle (1537-1612) maakte er een gravure van (Gent, Stadsarchief).

1573
              
meertalige Bijbel - Plantin

vertrek Alva

aanstelling Requesens

1573: Bij Plantin wordt de 'Biblia Polyglotta' of 'Biblia Regia' voltooid. Deze meertalige Bijbel is opgesteld in het Latijn, Grieks, Hebreeuws, Chaldees en Syrisch.

18 december 1573: Vertrek van Alva, die vervangen wordt door Requesens.

1574
              
burgemeesters

datering: Paasstijl

Mondragon

sluiting stadspoorten

plundering Antwerpen

1574 tot 1575: Jan Van Schoonhoven en Nikolaas Rockox, burgemeesters (ook in 1560 ).


27 februari 1574: Aankomst van Spaans bevelhebber Mondragon in Antwerpen. Hij keerde met zijn soldaten terug van een mislukte poging Middelburg te heroveren.


11 april 1574: Paasdag. [a_chron-1743, p.255].


18 tot 24 april 1574: sluiting van de Antwerpse stadspoorten omwille van de dreiging van buitengelegen Spaanse troepen. [a_chron-1743, p.255].

25 april 1574: Spaanse soldaten raken door geweldpleging de stad binnen aan de nieuwe Begijnenpoort. Deze en volgende dagen wordt de stad door de onuitbetaalde muitende Spanjaarden geplunderd en geterroriseerd. Een voorafspiegeling van de latere zgn. "Spaanse Furie" (4 november 1576 e.v.). Op 15 en 16 mei wordt onderhandeld over uitbetaling en tussen 17 en 21 mei zamelen de Antwerpenaars 400.000 gulden in om de muiters te vergoeden. Op 27, 28 en 29 mei werden de uitbetalingen georganiseerd in de Sint-Michielsabdij. Pas op 2 juni vertrokken de soldaten uit de stad richting Borgerhout, vandaar verlieten ze Antwerpen definitief op 5 mei 1574. [a_chron-1743, p.255-259].

 

1575
              
stadspensionaris:
Engelbert Maes

Spaans staatsbankroet

datering: Nieuwjaarsstijl

Reformatie, Inquisitie

Emanuel van Meteren

1575 tot 1583: Engelbert Maes ( Antwerpen 1547 - Brussel 1632), stadspensionaris (en van 1585 tot 1589 ). [Guicc-idyll-1987, n319]


1 september 1575: Tweede Spaans staatsbankroet. <zie: 1567 >


16 juni 1575: Afkondiging van de ordonnantie waarbij 1 januari als jaarbegin wordt ingevoerd, uitgaande van de groot-commandeur van Castilië (en gouverneur van de Nederlanden) don Requesens. « Ze zal gelden voor al de Nederlandse erfstaten. Ze wordt gegeven van uit Antwerpen, en de ordonnantie vermeldt dat de aartsdrukker Plantijn, te Antwerpen gelast is met de publicatie bij middel van Plakkaat. [...] De akten van 1 Januari daaropvolgend dragen dan ook het jaartal 1576, met de vermeding 'stile novo'. [...]. Men bemerke ten slotte nog dat deze jaarvergadering (sic - bedoeld is: "jaarverandering") heel en al van Spaanschen oorsprong is, en de Gregoriaansche kalendervorming (sic - bedoeld is: 'kalenderhervorming') voorafgaat. De bul 'Inter gravissimas' van paus Gregorius XIII is van 24 Februari 1581. » [prims-asia35, p.381-382]. Specifiek in Antwerpen - maar ook elders in de Nederlanden (Vlaanderen, Brabant, Henegouwen, graafschap Holland) - verlaat men hierbij de zgn. 'Paasstijl' waarbij Goede Vrijdag, ingaande om 15 uur (het uur van de Calvarie), als eerste kalenderdag werd gerekend. [Zie: prims-asia35, p.377-383, "Onze nieuwjaarsdatum"]. <zie: 1331 en 1582 >

2 mei 1575: Emanuel van Meteren, handelaar, neef van A. Ortels (Ortelius) en bij hem inwonend, wordt - samen met enkele anderen - aangehouden op beschuldiging van handel met het Noorden te hebben gedreven. Hij wordt opgesloten in de Bakkerstoren en komt, na bemiddeling van invloedrijke vrienden (A. Ortelius, J. Hoefnagels, G. Hooftman, M. Della Faille, J. Rademaecker), op 20 mei vrij met het bevel zich onmiddelijk voor Engeland in te schepen. [staes-reizigers-1883, p.15].

 

1576
              
burgemeesters

overlijden Requesens

Christoffel Plantin

drukkerijcomplex Plantin

Pacificatie van Gent

Spaanse Furie

bouw Begijnenpoort

bouw Slijkpoort

fort Vlaams Hoofd

1576: Hendrik Van Berchem, Jan Van der Meeren en Jan Wolfaert, burgemeesters.


5 maart 1576: Requesens, weergekeerd van Zierikzee, sterft in Brussel.

 


Juni 1576: Christoffel Plantin verhuist van de 'Gulden Passer' in de Kammenstraat naar de Hoogstraat nabij de Sint-Janspoort. Hij betrekt er een eigendom toebehorend aan Marten Lopez dat strekte van Vrijdagmarkt tot Hoogstraat, met gevel aan deze straat. In november, na de Spaanse Furie, wordt deze eigendom in twee geplitst, Plantin bewoont dan de helft kant Vrijdagmarkt, bestaande uit een tuin en een kleine achterbouw. Dit deel zal hij op 22 juni 1579 aankopen en nogmaals de naam van 'Gulden Passer' geven (huis met poort, zaal, tuin en koetshuis in de koopakte). Van 1578 tot 1580 bouwt hij drie huizen op de tuingrond, kant Heilige Geeststraat (IJzeren, Houten en Koperen Passer) en verbouwt het koetshuis tot een vierde woning (Zilveren Passer). In 1579 wordt aan de zuidkant van de tuin het werkhuis van de drukkerij gebouwd. Kant Vrijdagmarkt wordt, naast de ingangspoort, ca. 1580 de rui overwelfd en een kleine woning op deze grond gebouwd (28 mei 1580 vergunning aan Plantin voor overwelving). De Koperen Passer wordt door Plantin in 1584 verkocht en zal maar terug in het bezit van de familie Moretus komen in 1798. Na het overlijden van Plantin (1 juli 1589) werden deze bezittingen onder de kinderen (allemaal meisjes) verdeeld, schoonzoon Jan Moerentorf (Moretus) zal de drukkerij verderzetten. Balthasar Moretus gaat vanaf 1620 grote veranderingswerken laten uitvoeren. [mpm-cat-1927, p.XIII, XXI, XXII].

 


November 1576: bij de Pacificatie van Gent sluiten alle gewesten zich aaneen om de Spaanse troepen het land uit te krijgen.

 


4 november 1576: Begin van een tweedaagse Spaanse Furie in Antwerpen. Brand van het Stadhuis en omgeving. Het Tapissierspand wordt door Spaanse soldaten geplunderd. De Furie versnelt de ratificatie van de enkele dagen tevoren gesloten Pacificatie van Gent. - [Eng: The Spanish Fury]. [antw_XVI-1975, p.495].

 

Literatuur:
"Newe Zeitung. Von der Plünderung der weitberümbten Statt Antdorff betreffend den 2. Novembris 1576. gar eigentlich beschriben". Frankfort, 1577. - 7 p., 4°. ["Verhaal van een tijdgenoot. Stadsbibl. te A. : K. Pfl. 2253 (91.3)" - laar-bib-1927, p.263, #1224].

 


5 november 1576: de Antwerpse burgemeester Jan Van Der Meeren, sneuvelt bij de verdediging van het stadhuis tijdens de 'Spaanse Furie'. [ROUSSEEUW, Boris : "De Antwerpse Burgemeesters"].

 


8 november 1576: Ondertekening van de 'Pacificatie van Gent'. Don Juan volgt de overleden Requesens op als landvoogd. In februari 1577 zal hij het 'Eeuwig Edict' ondertekenen en daarmee deze Pacificatie erkennen.

 


1576: Bouw van de Begijnenpoort behorend bij de nieuwe stadsomwalling, de zgn. 'Spaanse Vesten'.

 


1576: Bouw van de Slijkpoort, de tweede met die naam, behorend bij de nieuwe stadsomwalling van het gebastionneerde type, de zgn. 'Spaanse Vesten'. De oude Slijkpoort werd gesloopt in 1551 bij de urbanisatie van de Nieuwstad.

1576: Fort op het Vlaams Hoofd (Linkeroever). [bouwen-3nc, p.312].

 

1577
              
burgemeesters

nieuw stadsbestuur

fort Lillo

fort Liefkenshoek

windmolen: 'De Perel'

Eeuwig Edict

gedeeltelijk sloop citadel

tijdelijke stadsvergroting

intocht Willem van Oranje

Unie van Brussel

Calvinistische staatsgreep

politiemeesters

1577: Jan Van Schoonhoven, Jan Van Stralen, Nikolaas Rockox, Willem De Vos: burgemeesters.

 


1577: Jan van Stralen, buitenburgemeester (en in 1578). Daarna amman tot zijn dood in 1584. [guicc-idyll-1987, noot 287].


1577: Het nieuwe Antwerpse stadsbestuur wordt voor het eerst niet meer aangesteld door de koning maar bevestigd door de Staten-Generaal. [wit_6, p.141].

 


1577 en 1578: Bij het begin van de Tachtigjarige Oorlog bestonden plannen voor een schans in Lillo. De Spaanse veldheer Mondragon liet toen om de opstand in de Nederlanden tegen te gaan de schansen van Walem (het 'Donkske'), Willebroek en Margriet bouwen. Deze van Lillo werd om een onbekende reden niet uitgevoerd. In 1579 zal de protestantse tegenstrever, de Staatsen, met de aanleg van het fort van Lillo beginnen. Lillo-Fort vormde een tweelingfort samen met dat van Liefkenshoek aan de andere Scheldeoever. - [lepage-lillo-1997, p.7]; [wit_26, p.621 = bouw Lillo-Fort: 1578-1580]; [wit_26, p.630].

 


1577: Oprichting van 'De Perel', een windmolen van het type standaardmolen aan de Kattenberg op de stadswal nabij het Sint-Laureisfort. In 1710 wordt hij na een brand heropgebouwd. Na in 1795 bij een storm neergestort te zijn wordt hij eveneens vernieuwd, maar zal vijf jaar later, in 1800, verdwijnen. Vandaag te situeren tussen de Schelde en de Rijnkaai ter hoogte van de Dinantstraat en Amsterdamstraat. [Holemans-1986, p.10]; (ook: Peirle, Peirel en Peerle geheten). [kockelberg-molen-1986, p.29-30 + ill.].

 


12 februari 1577: de nieuwe landvoogd Don Juan aanvaardt met het Eeuwig Edict de Pacificatie van Gent en stuurt vreemde troepen weg.

 


24 augustus 1577: Tijdens het Staatse gezag wordt, als reactie op o.m. de Spaanse Furie (1576), de dreiging die vanuit de citadel over de stad uitging weggenomen door een gedeeltelijke ontmanteling ervan aan de stadszijde. De binnenste courtine en een deel van de erbij aansluitende bastions werden afgebroken en de vest gedempt. Men legde een marktplein aan midden de citadel en trok een rechte straat als verbinding met de stad. Deze stadsvergroting stond bekend als "Suyt Nieuwe Stad". Na de 'Val van Antwerpen' (1585) werd op bevel van Alexander Farnese de citadel in haar oorspronkelijke staat hersteld. Zie: [(Piet Lombaerde) a-verhaal1993, p.273].

 

[Medaille (1577) afbraak Zuidkasteel "VINDICATA LIBERTAS CONCORDIA" (randschrift voorzijde) / "RESTITUTIO R.P. ANTWER" (randschrift keerzijde): medailles SAA (nr. 306, werkbestand)].

 


23 september 1577: triomfantelijke intocht van Willem van Oranje in Brussel; de edelen blijken aartshertog Matthias van Oostenrijk de landvoogdij te hebben opgedragen. (Matthias wordt in 1581 gedwongen af te treden).

 


1577: Unie van Brussel: alle provincies stemmen in om Filips II te bevechten onder leiding van Willem van Oranje. - [Eng: Union of Brussels].

 


28-29 oktober 1577: calvinistische staatsgreep in Gent: Aarschot, stadhouder van Vlaanderen gevangen. Op 19 december bemiddelt Oranje in Gent en weet Aarschot vrij te krijgen.

22 december 1577: (wet) Instellen van politiemeesters. [prims-asia41, p.47].

 

1578
              
landvoogden:
Don Juan
Alexander Farnese

burgemeester

Abraham Ortelius

Joris Hoefnagel

Jacob Grimmer

Januari 1578: Alexander Farnese, hertog van Parma ( - Atrecht, 3 december 1592), Spaans veldheer en zoon van de vroegere landvoogdes Margaretha, komt aan het hoofd te staan van de Spaanse troepen in de Nederlanden. Met de dood van Don Juan op 10 (of 1?) oktober 1578 volgt hij deze onmiddelijk op als landvoogd der Nederlanden.


10 (of 1?) oktober 1578: Onverwachte dood van de 31-jarige landvoogd Don Juan, halfbroer van Filips II van Spanje. [brans-rubens-1977, p.136].

 


1578: Jan van Stralen, buitenburgemeester (ook in 1577). Daarna amman tot zijn dood in 1584. [Guicc-idyll-1987, n287].

 


1578: A. Ortels (Ortelius) en zijn vriend kunstschilder Joris Hoefnagel (Hoefnagels), ondernemen een studiereis naar Italië via o.m. Augsburg en München. In Augsburg worden ze door de Fuggers ontvangen, die hen een aanbevelingsbrief voor de keurvorst van Beieren bezorgt. In München leidt deze vorst hen in tal van kunstkabinetten rond; Joris verkoopt hem enkele miniaturen en verplicht zich - na de Italiëreis - aan zijn hof te komen werken. In Italië bezoeken ze Venetië, Rome, Napels en tal van andere belangrijke steden; bij hun terugkomst in München treedt Hoefnagels in dienst van de keurvorst van Beieren. [staes-reizigers-1883, p.17-19].

1578: Kunstschilder Jacob Grimmer (Antwerpen, ca. 1525 - Antwerpen, 1590) maakt een schilderij van het Antwerpse Kiel. "Gezicht op het Kiel bij Antwerpen" (sign. "IACQ. GRIMER F.A. 1578") (paneel, 121 x 196 cm, #671, KMSKA) [scaldis-1956, p.75].

 

1579
              
burgemeesters

Calvinistisch beleid

heropbouw stadhuis

pest

Unie van Atrecht

Unie van Utrecht

economie: verstoring handel

aanval op Borgerhout

inname Maastricht

fort Lillo

belastinglijst

 

1579 tot 1580 : Jan Junius en Rutgeert Van Leefdale, burgemeesters.


1579: Bij de vernieuwing van het stadsbestuur vertaalden de Antwerpse calvinisten hun recent verworven populariteit in politieke macht. Tot in 1585 zullen zij het beleid van de stad bepalen. [wit_6, p.141].

 


1579: Heropbouw van het bij de Spaanse Furie verwoeste Antwerpse stadhuis. - [zie; prims-asia29, p.114-119 ("Een smulpartij, op het stadhuis in 1579")].

 


1579: Pest. [stockmans-d&b_III, p.103].


6 januari 1579: Alexander Farnese behoudt de katholieke delen van de Nederlanden voor Spanje. Artesië, Vlaanderen, Henegouwen en de Waalse gewesten verenigen zich in de Unie van Atrecht.

 


23 januari 1579: Unie van Utrecht: Gelre, Holland, Zeeland Utrecht en de Ommelanden bundelen het verzet tegen de Spaanse overheersing (Nadere Unie). Enkele maanden later volgen vele Brabantse en Vlaamse steden, Willem van Oranje en Rennenberg (de Friese stadhouder) dit voorbeeld.

 


1579: Alexander Farnese (Parma) begint met de verovering van de Zuidelijke Nederlanden, daardoor werd de handel over land met Keulen, Frankrijk en Italië verhinderd en kromp het economisch achterland van Antwerpen voortdurend in. [acker-1975, p.245].

 


1 maart 1579: Aanval van Farnese op Borgerhout, 280 huizen gaan in de vlammen op. [prims-gva-1982_6b, p.715]; [prims-asia41, p.179 ("Het gevecht van Borgerhout van 1 maart 1579")].

 


Juni 1579: Inname van Maastricht door Alexander Farnese.

 


Oktober 1579: De Staatsen beginnen aan de bouw van het Fort Lillo, de werken zullen in de zomer 1580 voltooid zijn. De vesting wordt onmiddelijk hierop bemand. [lepage-lillo-1997, p.9]. In 1584 zal het fort een belegering van de Spanjaarden doorstaan. Pas jaren na de Belgische onafhankelijkheid, op 22 juni 1839, zal Lillo-Fort door het Nederlandse militaire garnizoen overgedragen worden aan België. In 1894 volgt een militaire buitengebruikstelling.

24 oktober 1579: De taxatie van 300 personen. Lijst - [zie prims-asia41, p.179-191].

 

1580
              
burgemeesters

Calvinistisch beleid

kazerne Hessenhuis

Gildehuis Oude Voetboog

Willem van Oranje in de ban

Confiscatie kerkelijk goed

'Placcaet van Verlatinghe'

'Apologie'

1580: Calvinistische burgemeesters Junius en Leefdael. [prims-gva-1982_6b, p.715].


1580: Voor het Hessenhuis is de opslagfunctie verleden tijd, er worden nu en later troepen in gekazerneerd. Zo heet op een plan uit 1831 (van Baarsel) het gebouw 'Kazerne der Kavallerie'. In 1873 wordt het staatsbezit en opnieuw opslagplaats.

 


1580: Gildehuis van de Oude Voetboog.

 


5??/15 maart 1580: Willem van Oranje wordt door koning Filips II in de ban gedaan. Buiten de wet gesteld mocht hij door iedereen worden gedood. Een eerste moordpoging zal in 1582 in Antwerpen plaatsvinden, de prins raakt daarbij verwond. Op 10 juli 1584, in Delft, lukt de moordaanslag wel.

 


april 1580: Confiscatie van kerkelijke goederen.

 


22 juli 1581: 'Placcaet van Verlatinghe': de Staten-Generaal zeggen Filips II gehoorzaamheid op. Anjou wordt de nieuwe landvoogd.

13 december 1580: Oranje biedt de Staten-Generaal zijn 'Apologie' aan. In dit verweerschrift repliqueert hij op de eerdere ban van Filips II. Op 17 december laten de Staten-Generaal hem toe dit verweer te laten drukken. In het voorjaar van 1581 zal het op de persen van Charles Silvius in Leiden verschijnen.

 

1581
              
burgemeesters

Tweede Beeldenstorm

François d'Anjou soeverein

druk van 'Apologie...'

Katholicisme verboden

stadhuis opnieuw in gebruik

glasblazerij 'Gelaeshuys'

1581 tot 1582: Filips Van Schoonhoven en Peeter Van Aelst, burgemeesters.


April-mei 1581: Calvinistische zuivering van religieuze gebouwen (o.m. Onze-Lieve-Vrouwekerk), de zgn. "tweede beeldenstorm" ["Silent Iconoclasm"], altaren worden 'opgeruimd'. [prims-gva-1982_6b, p.715].

 


1581: De Staten-Generaal roepen de Hertog van Anjou (François d'Anjou) tot soeverein van de Nederlanden uit. Koning Filips II was met het 'plakkaat van verlatinghe' van zijn rechten vervallen verklaard.

 


1581 (voorjaar): Bij Charles Sylvius in Leiden verschijnt Willem van Oranje's: 'Apologie: ou, Defense de tresillustre Prince d'Oranje'. Een verweer op de ban van Filips II uit 1580.

 


1 mei 1581: katholicisme in Brussel verboden.

 


1 juli 1581: Schorsing van de katholieke eredienst ('Roomse religie') door de Antwerpse magistraat. (katholicisme in Antwerpen verboden). [antw_XVI-1975, p. 64]; [prims-asia41, p.37-39].

 


22 juli 1581: De Staten van de opstandige gewesten 'verlaten' Filips als landsheer; aartshertog Matthias keert terug naar Oostenrijk.

 


26 september 1581: Heringebruikname van het Antwerps stadhuis, hersteld van de brand ontstaan bij de Spaanse Furie.

2 oktober 1581: Pedralis en Momgada kopen het 'Gelaeshuys' aan de Meir (Glasblazerij, Antwerpse glasnijverheid). [antw_XVI-1975, p.489]

 

1582
              
bevolking: 83.700

handel: Turkse Stapel

watermolen: 'Sint-Jansmolen'

Simon Stevin

François d'Anjou in Antwerpen

aanslag op Willem van Oranje

Gregoriaanse kalender


 

14 november 1582: 83.700 inwoners in Antwerpen (telling). [antw_16de-1975, p.99].


1582: « Osmaanse handelsvestiging, de zgn. Turkse Stapel, te Antwerpen geopend. »

 


1582: Oprichten van de graanwatermolen 'Sint-Jansmolen', een getijdemolen aan de Sint-Jansvliet. (perceelnummer D3345). Zal in 1839 verdwijnen. [Holemans-1986, p.13].

 


1582: Van de Bruggeling Simon Stevin (Brugge, 1548 - Den Haag(?), 1620) verschijnt bij Plantin in Antwerpen de "Tafelen van interest, Mitsgaders De Constructie der selver". Latere publicaties van Stevin worden bij Plantin, of diens schoonzoon François Van Raphelingen, in Leiden uitgegeven. Door de eerstgenoemde onder meer "De Beghinselen der Weeghconst" (1586), Stevin's bijdragen tot de mechanica en de hydrostatica (natuurkunde). In het vignet op de geïllustreerde voorpagina is, op de banier, de beroemde uitspraak "Wonder en is gheen Wonder" aangebracht en in een omlijsting de voorstelling van zijn bewijs met de "Clootcrans" (kogelsnoer).

 

"Tafelen van interest, Mitsgaders De Constructie der selver, ghecalculeert Door Simon Stevin Brugghelinck, t'Antwerpen, by Christoffel Plantijn in den gulden Passer" -
www: De werken van Simon Stevin / Jozef T.L. Devreese: Simon Stevin Brugghelinck.

 


19 februari 1582 : Frans van Anjou, ingehuldigd als hertog van Brabant, resideert in de Sint-Michielsabdij. [antw_XVI-1975, p. 64]

 


20 februari 1582: Antwerpen: Inhaling van de, katholieke, hertog van Anjou als 'Hertog van Brabant'. Op 17 juni eropvolgend zal de eed van verlatenis van de koning en de trouw aan Anjou veralgemeend worden. Bestraft werd met confiscatie van goederen. [prims-asia41, p.39-40].
Opm.: 19 februari 1582 ? = [roosb-oranje-1983, p.131].

 


18 maart 1582: In Antwerpen wordt een aanslag op Willem van Oranje gepleegd door Jean Jauregui. De prins loopt verwondingen op en zal verpleegd worden door zijn echtgenote, Charlotte de Bourbon. Deze overlijdt kort daarop (5 mei). [prims-asia41, p.40]; [roosb-oranje-1983, p.131]; [antw_XVI-1975, p. 64].

 


Augustus 1582: Anjou ingehuldigd in Vlaanderen.

 


Najaar 1582: Franse legermacht in de Nederlanden.

 


Gregoriaanse kalender ingevoerd (Antwerpen):
* 14 dec 1582 : laatste dag van O.S. kalender. [antw_XVI-1975, p. 65].
* 25 dec 1582 : eerste dag van N.S. kalender, ingesteld door Anjou. [antw_XVI-1975, p. 65].

 

De nieuw ingevoerde Gregoriaanse kalender, beginnend op 4 oktober 1582 verspringt plots naar 15 oktober 1582. Door deze dagen te laten vervallen werd het tijdsverschil van 11 dagen dat ontstaan was gedurende de vorige eeuwen ingelopen.
Deze kalender trad onmiddelijk in voege voor Italië, Spanje en Portugal. Frankrijk volgde enkele maanden later en in de loop van de twee erop volgende jaren namen Zwitserland en katholiek Duitsland deze regeling ook aan. Niet Rooms-Katholieke landen vertraagden de invoering. Engeland nam de regeling pas op 14 september 1752 aan, Rusland op 31 januari 1918 (vandaar dat de oktoberrevolutie in november wordt gevierd), Griekenland op 15 februari 1923 en Roemenië, als laatste, op 1 oktober 1924.

 

Voor de Nederlanden verliep de invoering als volgt:
Holland, Zeeland, Brabant, Limburg en de zuidelijke provincies gingen van 21 december 1582 over op 1 januari 1583; Groningen ging van 28 februari 1583 over op 11 maart 1583 maar ging weer terug naar de vorige (Juliaanse) kalender in de zomer van 1584; Gelderland ging over van 30 juni 1700 op 12 juli 1700; Utrecht en Overijssel van 30 november 1700 op 12 december 1700 en tenslotte Friesland, Drenthe en Groningen (nu definitief) gingen van 31 december 1700 over op 12 januari 1701.
Er was bij deze kalenderhervorming nog een belangrijke wijziging, het jaar zou voortaan overal beginnen op 1 januari. <zie ook: 1575 >

 

1583
              
Franse Furie

huwelijk Willem van Oranje

stratenaanleg

sloop koor Sint-Pauluskerk

burgemeesters

doorsteek dijk Oosterweel

schans 'Santa Cruz'

'raseren' Antwerps ommeland






 

17 januari 1583: 'Franse Furie' in Antwerpen. Anjou's rol raakt uitgespeeld. Oranje's Franse politiek in diskrediet; Parma zet zijn opmars voort.
De hertog van Anjou (d'Alençon = Anjou) trachtte zich meester te maken van Antwerpen en andere steden in Brabant en Vlaanderen. De Fransen werden uit Antwerpen verdreven langs de Kipdorppoort. Opschriften op de poort herinnerden aan deze gebeurtenis: SPQA, AVXILIVM SVIS DEVS = 'God is zijn hulp' en tevens datering door optelling (aVXILIUM sVIs DeUs = 1583). - [zie: prims-asia37, p.265-270; prims-asia41, p.414 e.v.]

 


12 april 1583: Louise de Coligny wordt Willem van Oranje's vierde bruid. Zij huwen in Antwerpen. [roosb-oranje-1983, p.131]

 


22 juli 1583: Willem van Oranje verlaat Antwerpen en vestigt zich in Middelburg. [roosb-oranje-1983, p.131] [en vestigt zich in Delft ???]. Op 30 november zal hij naar Antwerpen weerkeren om (buiten)burgemeester te worden.

 


1583-1584: Tijdens het Calvinistisch bewind worden twee nieuwe straten getrokken door het gewezen erf van de Predikheren. De ene straat liep van de Koepoortbrug naar de Veemarkt, de tweede van de Zwartzustersstraat naar de Koolvliet (Haringvliet volgens Prims). Voor het trekken van deze laatste straat werd het koor van de Predikherenkerk (Sint-Pauluskerk) afgebroken. Men gebruikte puin hiervan voor het ophogen van de straten en allerhande materiaal ervan afkomstig heeft gediend bij het optrekken van de nieuwe huizen.
Na de herovering van de stad voor de Roomsen door Farnese (1585) kwam het gehele erf terug aan de Predikheren. Farnese had immers in de verzoeningsvoorwaarden de verplichting ingebouwd dat alle in de Calvinistische tijd toegeëigend geestelijk goed moest teruggegeven en zelfs in de oorspronkelijke staat hersteld worden ("Evictie"). [prims-asia51, p.157-158].
Noot 1: ook Giannibelli's (Giambelli) brandschepen, bedoeld om Farnese's Scheldebrug te vernietigen, werden met steen afkomstig van het koor van de Predikherenkerk gevuld.
Noot 2: Onder het Calvinistisch bewind werden nog straten door bezittingen van religieuzen getrokken, zo de Beggaardenstraat, geopend 1582-1583 [vdw-1977, p.99] en Geefsstraat, geopend 1582 [vdw-1977, p.184].

 

Literatuur: HASSE, Georges: 'Les brûlots de Giannibell'. Anvers : Van Hille-de Backer, 1911. - 5 p. : ill. - : Bulletin de l'Académie royale d'archéologie de Belgique. - (1911). - p. 25-27 (SBA : G 92738); (UFSIA : MAG-L 5.11.3 [Convoluut]).

 

 

1583 tot 1584: Filips van Marnix van Sint-Aldegonde (*) en Jacob Van Wachtendonck, burgemeesters.

eind 1583 (30 november): Filips van Marnix van Sint-Aldegonde wordt door Willem van Oranje aangesteld als buitenburgemeester van Antwerpen. In die functie staat hij in voor de verdediging van de stad en omgeving. [roosb-oranje-1983, p.132].


1583: De Antwerpse Magistraat beslist uit defensief oogpunt de Oosterweelse dijk op drie plaatsen te doorsteken. Pas in juli 1584 zal het plan bij hoogdringendheid worden uitgevoerd, de Spaanse legerbevelhebber Mondragon rukte immers ten noorden van de stad op en scheen in de polders te willen binnenvallen. [prims-asia51, p.24, 42].

 


1583 (rond): Bouw van de schans 'Santa Cruz' (Kruisschans) door de Spanjaarden onder Mondragon. In 1786 zal ze gedemilitariseerd worden en in verval raken. Na het effenen van de bodem komt er schaarse huisvesting. In 1831, bij de inundatie van de polders door de Hollanders, dient ze als schuilplaats voor de bewoners van Lillo. In december 1832 nemen de Fransen er stelling om de Hollandse vloot te beschieten. Nadien gingen de Belgen de schans opnieuw uitbouwen als een versterkte stelling tegen het door de Hollanders bezette fort Lillo. In 1838, wanneer de Cirkeldijk haast voltooid is, zal de site opgehoogd worden en de schans verdwijnen. - [ph-oorderen-1991, p.20-21 + plans = Havermans (Noordgouw)].


Eind 1583, 1584: De dorpen Berchem, Merksem en de woonkern Dambrugge worden door de Antwerpenaars zelf opzettelijk verield om de opmars van Farnese te hinderen.
« Op 9 augustus 1583, nu Farnese zo vlug Vlaanderen overmeesterde en men reeds het beleg van Gent voorzag, begonnen de Staatsen vanuit Antwerpen 'de rasering van de stedelijke Buiteneien'; de huizen worden neergelegd, de kelders gevuld, bomen en hagen geveld, de 'plaats' geëffend en geplanierd. » [p.175]
[...]
« "Op 7 september (1584 - WS) begonnen die van Antwerpen de omliggende dorpen te 'raseren". Het dorp Berchem, dat wel een 300 tot 400 huizen telde, kwam het eerst aan de beurt. Alles werd er vernield op enkele omwaterde hoven na.
Merksem zou volgen. Waarschijnlijk is de rasering doorgevoerd in oktober van ditzelfde jaar . Maar hier ook is het welomwaterde hof blijven rechtstaan. In 1585, bij de overgave van Antwerpen, telde Merksem nog 11 bewoonbare huizen. De kerk was door brand vernield. De bevolking is gevlucht; doden zijn er niet bij gevallen. » [p.176]. [Prims-Merksem-1951, p.175-176]

 

(*) Filips van Marnix, van Sint-Aldegonde wordt abusievelijk vaak 'Marnix van Sint-Aldegonde' genoemd. 'Marnix' verwijst echter naar het dorpje Marnix in de Vogezen waar de familie vandaan komt. 'van Sint-Aldegonde' is dan weer een referentie naar de heerlijke rechten van een oudere telg van de familie op het dorpje Sainte-Aldegonde in de huidige provincie Henegouwen. (Met dank aan Frits Schetsken)

1584
              
doorsteek dijk Kauwenstein

Sint-Jacobskapel (Dam)

dood François d'Anjou

doorsteek Schenkeldijk

beleg van Antwerpen

dood Willem van Oranje

beleg fort Lillo

innundatie noorderpolders

doorsteek Scheldedijk

val van Dendermonde

val van Gent

'peiswillers'

1584: Doorsteken van de Kauwensteinse dijk. Pas in juni 1599 zal het dijkgat gestopt worden. Polders ten noorden van Antwerpen en de lage landen van Deurne en Borgehout liepen bij elke tij onder water en het verkeer werd uiterst bemoeilijkt. [stockmans-d&b_II, p.6-7]


1584: De Sint-Jobskapel op de Dam wordt bij militaire maatregel met de grond gelijk gemaakt ('geraseerd'), ze zal heropgebouwd worden tijdens het bewind van de aartshertogen Albrecht en Isabella." [Prims-Merksem-1951, p.257]

 


10 juni 1584: Overlijden van de hertog van Anjou.

 


Juli 1584: Farnese (Parma), trachtte bij zijn opmars in de Nederlanden de belangrijkste steden in handen te krijgen door eerst hun omgeving te bezetten en de steden daardoor in een onhoudbaar isolement te brengen. Zo handelde hij ook met Antwerpen, dat machtige verdedigingswerken had. In juli 1584 omsingelde hij de stad en sloot hij de aanvoer van voedsel en troepen via de Schelde af door in de rivier een bewapende schipbrug te leggen. Met succes wist hij aanvallen uit het noorden af te slaan. Toch duurde het ruim een jaar voordat burgemeester Filips van Marnix van Sint-Aldegonde op 17 augustus 1585 de capitulatie tekende, Parma's grootste wapenfeit. [kogel door de kerk, p. 144].

8 juli 1584: De Spaanse veldheer Mondragon was bij Hemiksem de Schelde overgetrokken en marcheerde vervolgens met zijn troepen in een wijde boog om Antwerpen. Op 8 juli begon hij een beleg. Mondragon veroverde de Kauwensteinse dijk en Blauwgarendijk en rukte op tot Oud-Lillo, ten oosten van het fort. Van hieruit trachtte hij Lillo-Fort stormrijp te maken maar mislukte. [lepage-lillo-1997, p.11]. < zie 18 juli 1584 >

 


8 en 9 juli 1584: 60 manschappen o.l.v. Cornelis Baccart werken om de Schenkeldijk en andere door te graven. [prims-asia51, p.42].

 


10 juli 1584: Begin van het beleg van Antwerpen. Op bevel van Alexander Farnese voert de markies van Rubaes (Rijsburgh) een geslaagde verrassingsaanval uit op het Fort Liefkenshoek. Liefkenshoek komt in handen van de Spanjaarden. [lepage-lillo-1997, p.11] Ook Kallo wordt ingenomen.

 


10 juli 1584: Willem van Oranje, De Zwijger, wordt in het Delftse 'Prinsenhof' vermoord door Balthasar Geradszn. - [Orange is assasinated].

 


18 juli 1584: De Staatsen in het fort van Lillo, door Mondragon belegerd, openen de sluizen bij hoogtij en laten alzo de hele polder onderlopen (ontstaan van het 'Groot Gat', bezuiden het fort). De Spaanse belegeraar moet op de dijken vluchten en zal zich terugtrekken in de richting van Stabroek. Zij laten een tweeduizend doden achter. Lillo-Fort blijft onbereikbaar voor Farnese, zijn plan voor afsluiting van de Schelde zal pas met de bouw van een schipbrug gerealiseerd worden. [lepage-lillo-1997, p.11].

 


juli 1584: Doorsteken van de Scheldedijk ('zeedijk') in Oosterweel nabij Antwerpen op drie plaatsen; een verdedigingstactiek van de Magistraat tegenover de oprukkende Spaanse troepen. Zo ontstaan 'het Spaans Gat' (vandaag Royerssluis), 'Boerinnegat' (op de plaats van het latere Poldergemaal) en het 'Boerengat' (juist voorbij de vandaag verdwenen Polderweg). (Verdwijnen van de Boerensluis en Boerinnensluis). [prims-asia51, p.24, 30, 42].

 


17 augustus 1584: De Spaanse troepen overwinnen Dendermonde, op 17 september valt ook Gent.

14 oktober: Aanhouding van de Antwerpse 'peiswillers' (gematigden). [prims-gva-1982_6b, p.715].

 

1585
              
stadspensionaris:
Engelbert Maes

bevolking: ca. 80.000

straten: 216

handel: Osmanen

innundatie noorderpolders

verdwijnen Ordam

Scheldebarrière/Farnesebrug

slag bij Kauwensteinse dijk

Val van Antwerpen

Andries Pevernage

nieuwe stadsmagistraat

gilden en ambachten:
Sint-Jorisgilde

nieuwe burgemeesters

 

1585 tot 1589: Engelbert Maes (° Antwerpen 1547 - † Brussel 1632), stadspensionaris (ook van 1575 tot 1583). [Guicc-idyll-1987, n319]


1584-1585: 80.000 Antwerpen telt inwoners (20.000 mensen uitgeweken tijdens het calvinistisch bewind dat van 1577 tot 1585 duurde). [Bin-Ontwik-1990, p. 108].

 


1585: Antwerpen telt 216 straten. [G. Van Cauwenbergh, in: wit_4, p.91] (zie ook o.a. 1540)

 


1585: « Als Antwerpen in Spaanse handen valt, verplaatst de handel met het Osmaanse Rijk naar Noord Nederlandse plaatsen als Amsterdam, Hoorn, Enkhuizen, Vlissingen en Middelburg. Zo werd het Osmaanse Rijk in het Midden Oosten en Noord Afrika directe handelspartner voor de Nederlanders. De Osmanen werden de bondgenoot van de Nederlandse opstand tegen de Katholieke Spaanse dictatuur. "Liever Turks dan Paaps" was een veelgehoorde kreet in de Nederlanden. De Watergeuzen lieten 'Turkse' wimpels waaien van hun scheepsmasten. Willem van Oranje, de Vader des Vaderlands van Nederland, krijgt financiële steun vanuit het Osmaanse Rijk. Dit verliep via de internationaal bankier Josef Nasi, een oude Spaans-Joodse studievriend van de prins te Leuven. Nasi had zich na de nodige contacten met de inquisitie een veilig heenkomen in Istanbul gezocht. »

 


1585: Opeenvolgende dijkverwoestingen gedurende het beleg van Antwerpen maken een waterlandschap van de benoorden de stad gelegen polders. Deze staan blank vanaf Zandvliet tot Borgerweerd. Ordam is definitief van de kaart verdwenen, Oorderen en Wilmarsdonk zijn eilanden, Oosterweel bijna volkomen verdronken. Oost-Westwaarts gezien zijn pas de ongeveer op 5 m of hoger gelegen delen niet overstroomd. [prims-asia51, p.43]; [ph-oorderen-1991, p.18 = Havermans-sprok(1967)].

 


25 februari 1585: De onder leiding van Farnese opgeworpen Scheldebarrière (zgn. brug van Farnese) is voltooid.

 


4 april 1585: Een aanval op de Farnesebrug met de door de Italiaanse ingenieur Giannibelli (Giambelli) ontworpen brandschepen, waaronder 'de Fortuin' en 'de Hoop', loopt vergeefs uit. De pontonbrug wordt weliswaar raak getroffen met een van de explosieschepen, maar door een slechte coördinatie van de aanvallers kan de schade snel worden hersteld.

 


6 mei 1585: Eerste gevechten op de Kauwensteinsedijk. Op 26 mei 'Slag van de Kauwensteinse dijk'

 


27 mei 1585: Doorbraak van de Kauwensteinsedijk. Deze binnendijk werd door de Staatsen op drie plaatsen doorstoken. [prims-asia51, p.42].

 


17 augustus 1585: Capitulatieverdrag van Antwerpen ondertekend door Farnese en de afgevaardigden van de stad. "Velen dachten slechts aan het einde van de oorlog en niet aan de catastrofale gevolgen die deze vrede op economisch gebied aan Antwerpen berokkenen zou." [scaldis-1956, p.9]. 'Val van Antwerpen'; aanvang scheiding Noordelijke en Zuidelijke Nederlanden. Alexander Farnese (Parma) geeft de calvinisten de gelegenheid de stad te verlaten. Velen trekken naar het noorden. De forten Lillo en Liefkenshoek, in handen van de Staatsen, zullen een grendel op de Schelde gaan betekenen. [lepage-lillo-1997, p.11]. - [Closure of the Scheldt River].

 


20 augustus 1585: 'Inhaling van Farnese' in Antwerpen.

 


27 augustus 1585 : Farnese rukt Antwerpen binnen. [antw_XVI-1975, p. 65]

 


29 oktober 1585: Aanstelling van Andries Pevernage als kapelmeester van de Onze-Lieve-Vrouwekerk. Andries (Andreas) Pevernage (Harelbeke, ca.1543 - Antwerpen, 30 juni 1591) was eerder kapelmeester in Brugge en Kortrijk. Hij componeerde een 100-tal geestelijke liederen en was ook dichter en toondichter van twee verzamelingen wereldlijke liederen. In zijn huis vonden concerten plaats, waar muziek van Italiaanse, Franse en Nederlandse meesters uitgevoerd werd.

 


8 september 1585: Aanstelling van de nieuwe (Roomsgezinde) magistraat.

1585 (na): De benaming "Gilde van de oude voetboog" wordt vervangen door "Sint-Jorisgilde", aldus geheten naar haar beschermpatroon Sint-Joris van Cappadocië (Georgius). Het onstaan van deze burgerlijke krijgsmacht zelf gaat terug tot het einde van de 13e eeuw; de verering in het westen van Sint-Joris breekt door met de Kruistochten. [zie: prims-joris-1924, p.18].

 

1585 tot 1587: Eduard van der Dilft en Adriaan van Heylwegen, burgemeesters.

1586
              
bevolking: 59.082

bevolking: 48.422

8 mei 1586: 59.082 inwoners in Antwerpen (telling). [antw_16de-1975, p.99].

21 oktober 1586: 48.422 inwoners in Antwerpen (telling). [antw_16de-1975, p.98-99].

 

1587
              
hongersnood

klimaat: strenge winter

Seminibeeld (Steen)

Contrareformatie

Madonnabeeld stadhuis

« Anno 1587 gingen duerte en hongersnood voort met het land en de bevolking uit te putten. Te Antwerpen heeft men 's avonds, voorheen ryke lieden, in fluweelen en zyden kleederen, die hunne juweelen, meubelen en huisraed hadden verkocht, langs de straten hun brood zien bedelen. Anderen, voortyds begoede burgers, zag men op de straten de slyk- en vuilnishoopen omwroeten om er beenderen, rapenschellen en koolbladeren uit op te zoeken. De landen rondom de stad waren door het ruiten en rooven van het krygsvolk geheel verwoest. De wilde beesten vermenigvuldigden zoodanig, dat de wolven in de verlaten huizen hunne jongen kipten. Ook de honden, door honger razend geworden, liepen in groote benden het land af, verslindende menschen en dieren. In de omstreken van Gent alleen zyn wel honderd persoonen door de honden en wolven verslonden [EMMANUEL VAN METEREN, "Hist. der Nederlanden", XIIIe Boek] » [torfs-honger-1846, p.364].


1587: Op 5 december kan men te voet over de dichtgevroren Schelde voor Antwerpen.

 


1587: Beweerd wordt dat de jezuïeten een 'aanstootgevend' lichaamsdeel (fallus) lieten weghakken bij het zgn. Semini-beeld (modo Priapus-beeld) aan de ingang van het Steen. [guicc-idyll-1987: 32, noot 67]. Er bestaat hieromtrent een andere versie, zie 1641.

28 februari 1587: Plaatsing van een Onze-Lieve-Vrouwebeeld in de nis van de Stadhuisgevel ter vervanging van de origineel geplaatste Brabo. Het beeld kwam er op initiatief van de Antwerpse jezuïeten als een duidelijk symbool van de heroverde rooms-katholieke macht (Contrareformatie). Op 7 april ontvangt het beeld kroon en scepter van het stadsbestuur. [zie: prims-gva-1982_6b, p.716 voor datum]. - Het Brabobeeld verhuisde naar de Werfpoort.

 

1589
              
bevolking: 42.000

1589: Inwoners: 42.000 (bij het verstrijken van de capitulatievoorwaarden, na de herovering door Spanje van Antwerpen in 1585 ) = dieptepunt. [Bin-Ontwik-1990, p. 108]

1591
              
bevolking: 46.123

burgemeester

's Hertogendijk/Scheldedijk

Vlaaikensgang

1591: 46.123 inwoners in Antwerpen (telling). [antw_16de-1975, p.99]; [soly-bonon-1978, p.99]; [bin-ontwik-1990, p. 108].

 

"Hoewel zich naderhand een herstel voordeed, overschreed het bevolkingscijfer tot de Hollandse Tijd nooit 66.000 eenheden." [soly-bonon-1978, p.99].

 


1591: Hendrik van Halmale († 1614), burgemeester (ook in 1598, 1608 en 1609). [guicc-idyll-1987, noot 282].

 


1591: De verhoging en verzwaring van de 's Hertogendijk, een binnendijk die onder Farnese uitgebouwd werd tot 'zeedijk' (Scheldedijk) en Kauwensteinse dijk gaat heten is voltrokken. De dijk liep van het Fort Sint-Kruis ('Santa Cruz', Kruisschans) tot het huis van Cauwenstein. [prims-asia51, p. 44]; [guns-1972, p.46].

1591: Ontstaan van de Vlaaikensgang aan de Oude Koornmarkt. [vdw-1977, p.356].

 

1592
              
dood Alexander Farnese

landvoogd:
Ernst van Oostenrijk

fort Pereyra/Carnot

3 december 1592: Overlijden van Alexander Farnese (Parma). Als landvoogd wordt hij opgevolgd door Ernst van Oostenrijk ( - 1595).

1592: Bouw van het fort Pereyra op de Dam, genoemd naar de Spaanse landvoogd. Herbouwingen volgen in 1616 en 1702 (vergroting). In 1814 door de Fransen 'fort Carnot' geheten. De afbraak wordt beslist met het Gemeenteraadsbesluit van 2 mei 1873. De ligging van dit op een hoger duinengebied gelegen fort werd gekozen omwille van haar beschermingmogelijkheid door de overstroombare Schijn- en Lobroeklanden. (Actuele omgeving Lobroekstraat-Schijnpoortweg; ten noorden van de huidige Everaertstraat gelegen, naar de huidige Viséstraat toe). (Fort Stuivenberg, Stuivenbergfort, Fort Pereira). [meulemans-dam-1996]; [vdw-1977, p.458].

1593
              
Carolus Scribani

1593 tot 1598: De Brusselaar Carolus Scribani, een invloedrijk Vlaams jezuïet, is studieprefect van het jezuïetencollege in Antwerpen. In de periode 1598 tot 1613 wordt hij rector van datzelfde college, en van 1613 tot 1619 zal hij provinciaal van de orde worden. Van 1619 tot 1624 is hij rector in Brussel. [brans-rubens-1977, p.159 + biblioref.].

1595
              
bevolking: ca. 47.000

klimaat: strenge winter

levensduurte

landvoogd:
Ernst van Oostenrijk
Pedro Enriquez de Azevedo

1595: Inwoners: 47.000


1595: De Schelde voor Antwerpen ligt negen weken 'als een straat' (dichtgevroren).

« Anno 1595 was het weder in België dure tyd. Te Antwerpen gold het koren 9 guldens de veertel, een pond van het beste rundvleesch vyf stuivers; een pond schapenvleesch zeven stuivers; een pond kalfsvleesch acht stuivers; een pond boter acht stuivers, en de andere eetwaren naer advenant. Deze overlast deed het volk jmmerlyk ten hemel schreijen, en de overheden des lands werden daerdoor genoopt, om over den vrede met de Vereenigde Provinciën te onderhandelen [VAN METEREN, "Historie", XVIIIe Boek] » [torfs-honger-1846, p.365].

 


20 februari 1595: Overlijden van landvoogd Ernst van Oostenrijk, hij wordt opgevolgd door Fuentes. In 1596 zal aartshertog Albrecht de nieuwe landvoogd worden.

 


21 februari 1595 : Pedro Enriquez de Azevedo, graaf van Fuentes waarnemend landvoogd. [antw_XVI-1975, p.71].

1596
            
landvoogd:
aartshertog Albrecht

11 februari 1596 : aartshertog Albrecht wordt gouverneur der Spaanse Nederlanden. [antw_XVI-1975, p.72].
* 1596: Aartshertog Albrecht (1559 - 1621) wordt landvoogd. Door zijn huwelijk met Isabella (1566 - 1633), dochter van Filips II, zal hij in 1598 de souvereine rechten van Spanje over de Nederlanden verkrijgen. - [Albert is appointed governor-general of the Netherlands]

1598
          
Filips II

burgemeester

Peter Paul Rubens

overlijden Abraham Ortelius

13 september 1598: Flips II sterft na een doodstrijd van 53 dagen.


1598: Hendrik van Halmale († 1614), burgemeester (ook in 1591, 1608 en 1609). [Guicc-idyll-1987, n282].

 


1598: Peter Paul Rubens wordt als meester-schilder opgetekend in de liggeren (ledenlijst) van Sint-Lucasgilde in Antwerpen. Hij was in Antwerpen achtereenvolgens leerling geweest bij Tobias Verhaecht, Adam Van Noort en Otto Venius.

28 juni 1598: Overlijden van Abraham Ortels (Ortelius) in zijn woning aan de Kloosterstraat in Antwerpen. Hij werd in de Sint-Michielskerk begraven. Zijn zuster liet een zerk op het graf plaatsen waarvoor Justus Lipsius het grafschrift (in het Latijn) bezorgde. Een in deze kerk later aangebrachte marmeren gedenkteken (met medaillonportret en wereldbol) is anno 1883 in het bezit van een Antwerps museum (Schone Kunsten?). De grafzerk werd in 1803 van de Sint-Michielskerk verplaatst naar de Onze-Lieve-Vrouwekerk (kathedraal). [staes-reizigers-1883, p.20]; [New Grolier Multimedia Enc., Rel.6, v. 6.02 (1993)].

 

1599
          
geboorte Antoon van Dyck

22 maart 1599: Kunstschilder Antoon Van Dyck (Sir Anthony van Dyck) wordt in Antwerpen geboren. (overlijdt op 9 december 1641).

1600
          
straten: 217

steenkool

Watergeuzen

Zwarte Galei

Wilhelm Raabe

Ca. 1600: "Omstreeks 1600 telde Antwerpen 'intra muros' 217 straten, waarvan er niet minder dan 85 of bijna 40%, in de loop van de 16de eeuw waren tot stand gekomen. Op één na werden al deze verkeersaders in het tijdvak 1502-1583 geopend. Schematisch kunnen drie golven stedebouwkundige bedrijvigheid worden onderscheiden: 1502-1540, 1543-1553 en 1560-1583, waarin resp. 26, 47 en 11 verbindingswegen werden aangelegd. Of anders uitgedrukt, gemiddeld één nieuwe straat resp. om de 18, 3 en 26 maanden." [soly-bonon-1978, p.99].


Begin 17de eeuw: « In het begin van de 17de eeuw verschijnen in Antwerpen voor 't eerst, en gelijktijdig, de Schotse en Henegouwse steenkolen. Pas in de tweede helft van de 19de eeuw krijgt steenkool een grote handelsbetekenis in Antwerpen. » [prims-turf-1923, p.349-350].


Nacht van 29 op 30 november 1600: Verrassingsaanval met de Zwarte Galei. De Watergeuzen zakken in het geheim van Dordrecht naar Antwerpen af en overmeesteren een Spaans driedeks-admiraalsschip en acht andere voor anker liggende Spaanse oorlogsbodems. 's Ochtends voeren zij de buitgemaakte Spaanse oorlogsvloot weg en verijdelden alzo een beraamde aanval op Vlissingen en Zeeland. In 1601 zal Spanje om weerstand aan de Watergeuzen te bieden het noordelijke Sint-Laureisfort bouwen. [thys-1893, p.156-157].
Het voorval inspireerde de Duitse romanschrijver Wilhelm Raabe (1831-1910) voor "Die schwarze Galeere" (1860). Dat bracht hem in Antwerpen een straatnaam op, de Wilhelm Raabestraat, 2050 Antwerpen (Linkeroever, tussen Schillerstraat en Goethestraat) (C.B. van 21 juni 1957). - [vdw-1977: 519].

 

Kroniek Antwerpen > 1501-1600

  Website beheerd door QuickerSite